Paġna Letterarja, It-Torċa

Ġabra ta’ Poeżiji ta’ John P. Portelli

Il-bagalja hija assoċjata mal-vjaġġ imma hija sinonima wkoll ma’ dak li nitfgħu fiha waqt il-vjaġġ tagħna. John P. Portelli (Professur) jgħaqqad dawn iż-żewġ elementi għax waqt li jimraħ fi spazji differenti qed ikompli iżid mal-esperjenzi li jibnuh u valuri li jsawruh.

Il-bidu ta’ dan il-ktieb huwa l-punt tat-tluq li jħalli warajh passi li ma jitħassrux malajr, ħbiberija u tradizzjonijiet. Fuq kollox il-biża’ li ma jiltaqax mal-għeżież tiegħu (p.14). Minn hawn l-awtur jivjaġġa fi spazji li jmorru lil hinn minn xtutna, propju fil-Kanada. Fil-Kanada għex bħala emigrant; bħala Malti bit-tradizzjonijet tiegħu f’art li wara kollox kienet it-tieni pajjiż tiegħu. L-impressjoni li din it-transizzjoni hija mingħajr ħotob hija waħda żbaljata għaliex il-Maltin iħabbtu wiċċhom ma’ bosta sfidi sakemm isibu saqajhom u jadattaw f’ambjenti differenti minn dawk li jkunu trabbew fih. Portelli joffrielna xenarju bħala eżempju ta’ diffikultà meta jiġi mistoqsi jekk hux mill-Armenja jew mill-Lebanon jew Spanjol jew Taljan, għax kif jgħid hu d-dehra tiegħu ma kinetx ta’ Kanadiz. Imma wara kollox huwa Kanadiz (I was asked, p.34). Dawn l-isfidi xprunawh biex jixxennaq għal dinja bla fruntieri (p.38, p.60). L-agħar forom ta’ dawn il-fruntieri jwassal fiċ-ċimiterju fil-baħar bl-imwiet ta’ numru kbir ta’ persuni li jippruvaw jaqsmu sabiex isibu tama aħjar f’artijiet oħra (p.22). Il-bagalja għaldaqstant narha tirrapreżenta wkoll il-valuri li huwa jħaddan, bena u jibqa’ jġorr miegħu. Irid iwassal vuċi permezz tal-poeżija, ma jistax jibqa’ silenzjuż għaliex b’rieda jista’ jilħaq l-ideal tiegħu – dak tal-imħabba (p.32).

Portelli għaldaqstant huwa vjaġġatur. Qabel xejn hawn joħodna f’numru ta’ postijiet mill-Imdina (p.64), Lisbona (p.78), u fuq kollox il-Kanada. Jitpaxxa bil-ġmiel tan-natura madwaru
natura u jixxennaq għal-liberta’ u saħansitra jisfida l-kurrent. Anke f’dik li hi għażla tal-kelma, dan l-awtur jinfatam minn metafori komuni bħal gawwi fil-maltemp u jislet il-metafora minn dak li josserva waqt il-vjaġġ tiegħu. Il-liberta’, flimkien mal-ġustizzja u d-drittijiet, hija ideal li huwa jixtieq jilaq (p.66) Għalhekk ngħidu aħna naraw Filfla li hija waħidha f’nofs ta’ baħar (p.70), u nesperjenzaw is-skiet tal-imdina (p.64).

Iżda l-poeta jagħmel ukoll vjaġġ intelletwali fejn jgħaqqad il-ħsieb mal-qalb u r-ruħ biex ifiser it-tqanqil ta’ ġo fih u l-emozzjonijiet qawwija (p.80,82). Hija imħabba li tibqa’ u ma tistax titħassar (p.24)

Fuq kollox iħares lejn il-ħajja fiha nfisha bħala vjaġġ li twassal biex nerġgħu immorru minn fejn tlaqna (p.16). Dan jagħmlu fil-poeżija dedikata lil missieru fejn iħoss it-telfa tiegħu, iżda l-Fidi tal-poeta li ġiet mogħtija lilu minn missieru stess tagħtih din it-tama ġdida.

F’dak li għandu x’jasam ma’ stil u metrika Portelli jimraħ fis-sbuħija tal-kelma li permezz tagħha joħloq stampa u jwassal il-ħsejjes u vuċijiet li jibqgħu jidwu f’moħħ il-qarrej. Għal kull poeżija bl-ingliż li għandna, biswit tagħha nsibu traduzzjoni bil-Franċiż minn Elizabeth Grech. Id-disinn tal-qoxra huwa ta’ Terence Portelli.

John P. Portelli huwa Professur u minbarra numru sabiħ ta’ xogħlijiet akkademiċi ħareġ kotba ta’ poeżiji ispirati mill-qasam li huwa jispeċjalizza fih fosthom il-ġustizzja soċjali, l-ekoloġija u l-esperjenza soċjali u eżistenzjali umana.

(Pagna Letterarja 11 ta’ Gunju 2017) — with John Portelli.

Nitkellmu ma’ Terry Muscat

O. Terry bilfors ikolli nibda bl-attivita’ riċenti tagħkom. Il-Kunsill Lokali ta’ Birkirkara flimkien ma’ “Muża Karkariża” se jorganizza attività oħra bit-tema “Birkirkara maż-Żminijiet”, propju nhar is-Sibt 10 ta’ Ġunju mis-7.30pm ‘il quddiem. Din se tkun lejla mżewqa b’talent mużikali lokali u tibda fis-7.30 pm, faċċata tal-għassa. X’ser inkunu qed nistennew f’din l-attivita’?
T. Bħal kull attivita preċedenti awturi u poeti Karkariżi jew dawk li joqogħdu Birkirkara jsemmgħulna qari li jkunu kitbu huma stess għat-tema magħżula għall-okkażjoni. Flimkien magħhom jingħaqdu mużiċisti u kantanti Karkariżi biex iżewqu din l-attivita bit-talenti tagħhom. F’kull attivita nistiednu xi awturi biex jingħaqdu magħna.

O. Naf li fil-fatt din mhux l-ewwel serata ta’ “Muża Karkariża”. Imma kif twaqqaf dan il-grupp? U meta kien?
T. ‘Muża Karkariża’ twaqfet fl-2014 meta l-Kunsill Lokali ta’ Birkirkara ddeċieda li jorganizza għall-ewwel darba ‘Birkirkara u l-Fuħħar’ fit-toroq prinċipali ta’ Birkirkara. Dakinhar waqt laqgħa li saret għall-għaqdiet kollha ta’ Birkirkara urejt il-ħsieb li nagħmlu xi ħaġa differenti. Kelli f’moħħi li ngħaqqad l-awturi li għandna f’Birkirkara. Il-ħsieb ewlieni tiegħi kien li l-letteratura toħroġ mill-kotba u tinstema fit-toroq għall kull min irid jisma. B’approvazzjoni u għajnuna tas-Sindku Joanne Debono Grech dan il-ħsieb sar realta.

O. Issa saru bosta serati b’temi bħal “Birkirkara fis-sekli Għoxrin”. Kemm saru serati s’issa?
T. Min dik l-okkazjoni tal-2014 saru tmien serati fejn l-interess żdied u l-attendenza kienet dejjem tikber.

O. Il-lejliet letterarji jsiru f’inħawi tassew sbieħ f’Birkirkara li minnhom infushom joħolqu sfond tajjeb bħal Knisja tal-Vitorja, l-Isqaq tas-sorijiet, is-santwarju tal-Ħerba. X’valur tagħti l-letteratura kemm għall-Birkirkara u għal ambjent soċjo-kulturali tagħna?

T. Fl-okkazjoni tar-Randan fl-2016 saret fis-Santwarju tal-Ħerba u din is-sena saret fil-Kappellun tal-Agunija fil-Bażilka Santa Elena. Filwaqt li fl-2016 saret serata fi żmien il-festa ta’ Santa Elena. L-attivitajiet l-oħrajn saru f’diversi toroq fejn il-miġemgħa tkompli tidħol fl-atmosfera tas-siltiet moqrija bl-għajnuna tal-ambjent uniku li nsibu fit-toroq antiki li hawn fil-qalba tal-irħula tagħna. F’ħafna min dawn it-toroq hemm stejjer li qatt ma smajna jew li ma nafux bihom għalhekk permezz ta’ dawn l-awturi u l-kitbiet tagħhom nerġgħu lura fiż-żmien, niftakru u nitgħallmu kif kienet il-ħajja ta’ missierijietna. Fil-kitbiet nistgħu insibu kif kienu jgħixu niesna, minn fejn giet il-kelma, kif kienu jaqilgħu l-ħobża ta’ kuljum, il-laqmijiet, id-drawwiet u tradizzjonijiet, fejn u kif kienu jgħixu, u kif ir-reliġjon kienet taffetwhom f’dak kollu li jagħmlu. Min dan kollu nirrealizaw anke il-faqar li kienu jgħixu fih, is-sempliċita f’dak kollu li kienu jagħmlu u anke xi tbatija li għaddew minna.(bla ma rridu nidħlu fil-fond nistaqsu lilna nfusna bil-moderniżmu kollu għamilna progress jew rigress) ??

O. Fil-fatt irridu ngħidu li dan il-valur letterarju għandu wkoll l-appoġġ tal-Kunsill Lokali. Grazzi għall-Kunsill Lokali ta’ Birkirkara xi kitbiet inġabru fi ktieb bl-isem Muża Karkariża. X’ifisser għalik din?
T. Dawn l-iljieli letterarji aktar ma jmur aktar bdew jiġbdu interess mill-pubbliku preżenti għalhekk l-awturi urew ix-xewqa li dawn il-kitbiet tas-serati organizzati ma jintilfux, fuq inizjattiva u l-appoġġ tas-Sindku u Kunsill Lokali ta’ Birkirkara il-kitbiet tal-ewwel seba’ serati ġew miġbura fi ktieb bl-isem ‘Muża Karkariza’. Dan l-istess ktieb jista’ jinkiseb mill-Kunsill Lokali għal donazzjoni ta’ 5 euro li tmur għall ‘Community Chest fund’. Dan il-ktieb gie mqassam fl-iskejjel kollha li jinsabu f’Birkirkara u f’diversi okkazjonijiet jingħata bħala premju. Għalija u għal kittieba huwa ta’ sodisfazzjon kbir meta tara li l-Kunsill qed japprezza dan ix-xogħol volontarju. Għal dawk kollha li jixtiequ jsiru jafu aktar fuq dan il-grupp jistgħu jużaw il-paġna fuq is-sit ta FB ‘Muża Karkariża’ u hemm jiksbu informazzjoni fuq l-attivitajiet li diġa kellna u li se jsiru fil-futur. Wieħed jista’ aktar jifhem l-element soċjo-kulturali li hemm f’dawn l-attivitajiet speċjalment meta wieħed jaqra s-siltiet tal-awturi kollha fuq din il-paġna

O. Kemm hu importanti s-sehem tal-Kunsill Lokal f’dan ir-rigward? Anke għall-fatt li l-Kunsill, ikun ta’ liema raħal ikun, ma jibqax marbut biss ma’ xogħlijiet infrastrutturali li huma importanti imma anke ma’ kultura.

T. Wieħed mill-għanijiet li għandu jkollu Kunsill huwa li jimbotta `l quddiem il-Kultura , it-tagħlim u l-identita ta’ kull Belt jew Raħal. Il-kunsill għandu d-dmir li jxerred il-kultura u jesponi t-talenti u l-ħiliet differenti taċ-ċittadini ta’ dak il-lokal. Fil-fatt ‘Muża Karkariża’ kellha dejjem is-sostenn u l-appoġġ tal-Kunsill ta’ Birkirkara biex tkun tista ittella’ dawn is-serati.

O. Nixtieq nikkonferma li l-Kunsill Lokali ta’ Birkirkara dejjem ħadmet fil-qrib ukoll mal-Għaqda Poeti Maltin li tagħha jien servejt bħala Viċi President u Aġent President, billi flimkien konna nirrapprezentaw lill-pajjiżna u ningħaqdu mad-dinja fl-attivita’ internazzjonali magħrufa bħala l-Mitt elf poeta għall-Paċi.

… Irrid ngħid li meta ġejt, għalkemm jien mhux minn Birkirkara ħadt gost ħafna, għaliex Birkirkara wara kollox hija parti minn pajjiżi Malta. Id-drawwiet li semmew l-awturi huma drawwiet Maltin. F’serata minnhom stajt niggosta ngħidu aħna d-djalett Karkariż, u dan huwa importanti għaliex il-varjant tal-lingwa huwa essenzjali fl-apprezzament ta’ lsien pajjiżna. Bħala Karkariża kemm huma importanti li permezz tal-kitbiet u l-esperjenza ħajja nqanqlu dawn l-element li jagħmlu lill-Karkariżi uniċi u jagħtuhom identita’?

T. Fil-kitbiet joħorġu fil-beraħ drawwiet, il-lingwa mitkellma bid-djalett Karkariż u r-rabta tal-ħajja tal-Karkariżi speċjalment mal-Kolleġgjata u l-knisja ta’ Santa Liena. Fejn għal mijiet ta’ snin kienet il-qofol tal-ħajja ta’ dan ir-raħal antik bi storja kbira li forsi ftit hija magħrufa mal-Maltin. Fil-fatt dawn l-esperjenzi miktuba huma qawmien ġdid u nostalġija fl-istess ħin għal kull min jkun qed jisma speċjalment għal dawk li għandhom għal qalbhom il-belt tagħna Birkirkara. F’ħafna mill-kitbiet insibu ġrajjiet uniċi li sawru l-istorja tar-raħal tagħna. Bħal pereżempju l-imblokk tal-Franċiżi, il-wasla tal-ilma fil-Belt, it-twaqqif tal-ewwel Kolleġġjata f’Malta, il-wasla tal-qanpiena kbira, s-sehem ta’ Birkirkara fit-tieni gwerra dinjija u ħafna aktar. Dawn il-kitbiet lili u ħafna bħali jġedduli l-identita’ li ħafna drabi nitilfuha maż-żminijiet.

O. Għaż-żmien tal-Ġimgħa Mqaddsa har it-Tlieta 11 ta’ April ikkoordinajt lejla ta’ qari lejla letterarja “l-Ikbar Imħabba”, dwar ir-Randan u l-Passjoni, fil-Kolleġġjata Bażilika ta’ Sant’Elena. Minn serata soċjo-kulturali ispirata mill-ambjent Karkariż għal dik soċjo-reliġuża ispirata mill-Passjoni ta’ Sidna Ġesu’ Kristu. X’ħeġġiġkom torganizzaw din is-serata?

T. L-ewwel serata għal żmien ir-Randan saret fis-Santwarju tal-Ħerba. Din is-sena ħsibna biex din l-attivita soċjo-reliġjuża nagħmluha fil-Kolleġgjata fl-ambjent tal-Kappellun tal-Kurċifiss. Din saret f’waħda mill-ġranet tal-Gimgħa Mqaddża li llkoll nafu li din il-ġimgħa hija waħda importanti fil-kalendarju spiritwali/kulturali għalina l-Maltin. Għall din il-ġrajja l-awturi u l-mużiċisti daħluna fi ħsibijiet li jirreflettu t-tbatija ta’ individwi mqabbla ma dik tal-passjoni ta’ Kristu. Fil-ħajja tagħna ngħaddu min tbatijiet u inġustizzji fosthom mard, gwerer u abort. F’dawn iż-żminijiet nirreflettu aktar dwar dan u nqablu dan kollu mat-tbatija u l-passjoni ta’ Ġesu Kristu.

O. L-awturi huma ovvjament dawk li jagħmlu dawn il-lejliet letterarji. Birkirkara kburin li għandkom numru sabiħ ta’ awturi kbar. Insemmi fost oħrajn lil Ġorġ Peresso, Tarcisio Zarb, Charles Briffa, Philip Borg, Charles Mifsud, Charles Spiteri, Anton Grasso, Ninu Borg, Therese Pace, Wayne Farrugia, P. Angelo Mamo, Philip Borg u oħrajn. X’tikkummenta dwar dan?

T. Ikolli ngħid li huwa ta’ unur għalija li naħdem flimkien ma’ dawn l-awturi u nħossni fortunata li permezz ta’ dawn l-attivitajiet qiegħda nitgħallem ħafna mill-esperjenzi u l-kitbiet tagħhom. Kien ikun ħasra li ma’ nużawx talent u esperjenza kbira bħall ma’ għandhom dawn l-awturi u poeti Karkarizi, fejn uħud minnhom rebħu konkorsi u magħrufin sew fil-qasam tal-letteratura Maltija, midħla sew tax-xandir, ġurnalisti u għalliema li għadhom jagħtu kontribut siewi sal-ġurnata tal-lumm. Xi ħaga li tolqotni ħafna huwa il-mod kif dawn l-awturi joħorġu d-diversita’ ta’ kull wieħed u waħda minnhom fejn ħafna mill-kitbiet toħroġ il-ħajja fejn terqu u għexu fil-qalba ta’ dan ir-raħal. Kull wieħed jesprimi ruħu bl-istil differenti u l-kitba unika tagħhom. Nieħu gost nisma l-lingwa Maltija li huma tant jirrispettaw u jħobbu. Dawn l-attivitajiet iservu ukoll biex nsemmgħu din il-lingwa li forsi biż-żmien sfortunatament għad tintilef jew tiddakar bħall ma diġa qed isir. Jiddispjaċini ħafna meta wieħed juri disprezz u jistħi jitkellem b’din il-lingwa li ssawret minn żminijiet ilu.

O. Inti wkoll attiva fir-radju lokali BKR Radio li jinstema’ fuq DAB u anke 94.5FM. Fost oħrajn magħrufa għal-programm “Ftit minn kollox”. X’tinvolvi l-ħidma tiegħek f’dan ir-radju?

T. Kif għidt fil-bidu għall dawn l-aħħar seba’ snin nagħti s-sehem tiegħi fuq dan ir-radju Bkr 94.5 li jxandar fuq frekwenza fm, sistema diġitali u permezz tal-internet. Ix-xandir huwa għall qalbi ħafna u nkun qed nistenna bil-ħerqa il-ġurnata tal-programmi u niprova li dejjem inkun preparata. Kif tafu dan huwa xogħol volontarju u għalhekk wieħed jista jaħseb li ma hemmx għalfejn jittieħed bis-serjeta, imma mhux il-kaz. Is-sabiħ tal-programmi hu il-kuntatt mas-semmiegħa li b’ġentilezza japrezzaw ix-xogħol u l-ħin li tkun qed tagħti. U propju dak huwa wieħed mis-sodisfazzjon tal-volontarjat li tagħmlu mingħajr ħlas izda tagħmlu b’imħabba u tirċievi ħafna aktar lura. Hija ħasra u ta’ dispjaċir li stazzjonijiet tal-komunita li joffru programmi edukattivi u ta’ kultura li ma sibhomx fuq stazzjonijiet akbar, ma jkollhomx għajnuna finanzjarja biex immexxu dawn l-istazzjonijiet.

O. L-aħħar kelma mingħandek xtaqtek tgħid kelma lill-qarrejja tat-Torċa, speċjalment liż-żgħażagħ biex inħeġġuhom jagħtu aktar sehem lill-irħula tagħhom bħal ma wara kollox qed tagħmel int.
T. Jien nixtieq ninkorraġixxi żgħażagħ biex almenu jagħtu siegħa jew sagħtejn fil-ġimgħa għall ħidma volontarja. Kullħadd għandu ħiliet differenti u żgur li kulħadd għandu x’jofri. M’hemmx bżonn immorru l-bogħod, nibdew mill-irħula jew belt fejn wieħed jġħix li żgur li nixtiequ li jkun aħjar għalina u għall familji tagħna. Dan nistgħu nagħmluh billi nagħtu kontribut lil xi għaqda, Kunsill Lokali jew fil-paroċċa tagħna. Importanti wkoll li fiż-żminijiet tal-lumm fejn ngħixu f’ħajja mgħaġġla, nibdew billi wieħed jagħti eżempju lit-tfal tagħna biex jagħtu s-sehem tagħhom fis-soċjeta. Naħseb li b’hekk għall quddiem ikollna aktar ċittadini maturi li jagħrfu li bis-sehem tagħhom jistgħu jagħmlu differenza fl-ambjent u l-ħajja fejn jgħixu.

(Pagna Letterarja 4 ta’ Gunju 2017)

Awtur: Joe Pace
Pubblikazzjoni: Merlin Publishers

Suq għax Dalam, rumanz ġdid ta’ Joe Pace, huwa bħal vjaġġ tal-ħajja ibbażat fuq sewqan mill-Ingilterra għal Malta, xewqa tal-protagonista David. Rumanz li jgħaqqad il-passjoni fl-imħabba u għal namur ieħor mar-realta’ li kollox jista’ jasal fit-tmiem; l-umoriżmu mar-realta’ kerha tal-mewt; il-passat mal-preżent u l-futur. Fuq kollox rumanz li jiddiskuti l-aktar temi filosofiċi tqal, imnebbha mil-eżistenzjaliżmu, b’mod verament mexxej, taħdit u l-ħajja ħelwa ta’ koppja li jagħmlu minn kollox għal xulxin minkejja l-battibekki li jkollhom bejniethom.
Fi ftit kliem xtaqt noħroġ numru ta’ punti i naħseb joħorġu minn dan ir-rumanz.
Qabel xejn naraw l-umanita’ tat-tabib (p.15). It-tabib bħala professjonist irid jibża’ jżomm professjonali ħafna u ma jurix emozzjonijiet. Imma dan jsirx mingħajr professjonalita’ u esperjenza’ u waqtiet xorta bi sforz. Kif ser iwieġeb għall-mistoqsija diretta minn pazjent jekk hux ser imut?
Tema oħra li toħroġ hija s-sens li wieħed jaħbi r-realta’ kiefra. Kif kien ser iwassal l-aħbar il-qraba? U fuq kollox kif kien ser jgaħbi r-realta’ kerha mill-maħbuba tiegħu? (p.22) Jiftakar meta kien għadu żgħir u nanntu remietlu d-diski kollha tal-Black Sabbath għax semgħetu jkanta “Die Young” (p.19). Mur għidilha! Imma issa kif kien ser jgħid lil Catherine? (p.20). Catherine kien mingħaliha li hu kien għal laqgħa ta’ xogħol, u ma kienet taf xejn dwar il-viżta f’Harley Street.
Li jwassal l-aħbar kerha għalih kien ukoll diffiċli, tant li xtaq jevita’. Jixtieq bħal jistaħba. Jivvinta xi safra? (p.27). Ix-xorb jidher li huwa wkoll ta’ aljenazzjoni fi żmien fejn bħal tħossok taqta’ qalbek: “Taħseb li se nikkoppa? Fadalli, at most, xahrejn ħajja: arrestfl-Italja huwa l-iċken problema għalija bħalissa.” (p.170).
L-idea ta’ vjaġġ hija kruċjali f’dan il-ktieb. Predominanti l-arloġġ (p.23). Hemm xebh enormi bejn il-vjaġġ tal-ħajja u s-sewqan minn Londra(p.34) għal Malta li wara kollox ma kienx jaf hux ser jasal fit-tmiem.
Il-konsolazzjoni tal-bniedem għat-tmiem huwa l-eternita’. Hemm dik ovvjament imnebbha mill-ħsieb reliġjuż ta’ ħajja oħra, fosthom dak nisrani-kattoliku. Imma hemm ukoll dak ispirat iktar mix-xjenza li l-materja la tista’ tinħoloq u lanqas tista tiġi meqruda. Dan il-ħsieb seta’ anke jibda jikkonvinċi lil martu: “Jekk xi ħaġa ma tmutx, ma jkunx jista’ jinbet ta’ warajha.” (p.88). Aktar tard naraw li kien għajjien tant li ma felaħx isuq (p.105) u naraw ukoll kif tah ħass ħażin (p.147)
Interessanti ħafna kif il-bniedem ibiddel –eżempju minn ikla għas-sewqan u l-prijoritajiet illi nagħtu. Catherine kienet qed tistennieh Marble Arch, għajjiena wara ġurnata shoppint tul Oxford Street. Ix-xewqa li jaqsam il-kontinenti (p.62 u 64) kienet saħansitra aktar importanti mil-logħba tal-liverpool. Fil-fatt, grazzi għall-martu li rnexxielhom jaraw il-logħba wkoll. Il-prijoritajiet jinbidlu skont iċ-ċirkostanzi li nkunu għaddejjin minnhom.
L-istil ta’ Pace huwa wieħed partikolari. Jiddeskrivi kollox minuta b’minuta; juża l-passat kontinwu u jirnexxielu jiddeskrivi saħansitra l-emozzjonijiet mingħajr wisq deskrizzjonijiet li soltu naraw f’numru ta’ rumanzi Maltin. Fil-fatt huwa mexxej ħafna, u qatt il-qarrej ma jsib diffikulta’ la f’terminoloġiji, la fin-numru ta’ lokalitajiet li jissemmew, u lanqas fl-użu tal-espessjoni u l-kelma li jħaddem l-awtur.
Waqtiet fakkarni fil-film La tigre e la neve ta’ Roberto Benigni fejn naraw l-Attilio de Giovanni jagħmel minn kollox għall-mara tiegħu u kif l-imħabba tissupera fuq kollox. Bi stil li tieħu gost taqrah hawn għandna r-relazzjoni soċjali ta’ din il-kopja f’ċirkostanza daqstant partikolari.

(Pagna Letterarja 22 ta’ Mejju 2017) — with Chris Gruppetta.

Stejjer u Versi għat-tfal
Awtriċi: Rita Saliba

Huwa naturali li kotba tat-tfal iż-żgħar ma jkollhomx paġni daqs kotba ta’ tfal ikbar jew dawk tal-adulti. Nistqarr tiġini t-tentazzjoni li meta jkolli ftit spazju fil-Paġna niddedikah għal xi ktieb tat-tfal. Iżda ġaldarbqa nibda nikteb lanqas inkun nista’ nieqaf u r-raġunijiet, propju minħabba n-nuqqas ta’ spazju ser ikolli nħallihom għal dan il-ktieb biss.
F’kull ktieb tat-tfal insib aspetti uniċi, u ċertament li f’dan il-ktieb ta’ Rita Saliba tispikka l-pinna għanja tagħha. Naraw għażla wiesa’ ta’ vokabolarju, u firxa ta’ Malti idjomatiku li tajjeb li t-tfal idakkru. Jidhirli, għalkemm m’għandi ebda riċerka dwar dan, li uliedna mhux dejjem qed ikun possibbli li jduqu l-benna ta’ lsien pajjiżna mingħandna bħala ġenituri. Jekk il-ħin mat-tfal qed jonqos minħabba x-xogħol, u forsi uliedna aktar qed ikollhom aċċess għal lingwi differenti, jagħmel tajjeb għal dan in-nuqqas ktieb bħal dan.
Il-ktieb fih 5 stejjer ħelwin u bejn kull storja nsibu poeżija. Imma t-tfal iħobbuhom il-poeżiji? Tiċċajta, speċjalment jekk tkun xi waħda bir-rima u b’messaġġ għat-tfal bħal donnha miktuba mit-tfal, kif insibu f’dan il-ktieb! Fl-istejjer Saliba timrah fl-immaġinazzjoni tat-tfal, u tistħajjel titla’ tistrieħ fuq il-qamar, il-ħabib tat-tifla tal-istorja. Fit-tieni storja naraw l-avventura tat-tfal fl-iskola – id-dinja tat-tfal. U x’jiġri meta Ramon jibqa’ sejjer l-iskola bil-papoċċ tal-kangaru’? It-tfal iħobbu bil-bosta l-annimali u hawn insibu annimali li jitkellmu u jirraġunaw bħalna.
Il-ktieb għandu stampi mill-isbaħ ta’ Rebecca Barry. Sal-iċken dettal, fosthom it-tipa hija adattata li ma tfixkilx lit-tfal.
Dan huwa ktieb li nirrakomanda lill-ġenituri li jixtiequ li uliedhom jaqraw Malti tajjeb u mirqum. L-awtriċi Rita Saliba għandha l-ħila li taħseb bħal tifla żgħira imma tikteb b’sengħa kbira li tirrifletti l-maturita’ u l-esperjenza tagħha.

Paġna Letterarja 23 t’April 2017

Daniel Rondeau
Maqlub għall-Malti minn Toni Aquilina
Pubblikazzjoni: Faraxa

Huwa normali li nieħdu gost meta l-barranin jgħixu kelma tajba dwar Malta. Wisq aktar meta din tiġi minn persuna ta’ ċerta pożizzjoni għolja li l-kelma tiegħu hija reklam u ċertifikat tajjeb għal pajjiżna. Mil-lat letterarju, il-pożizzjoni ta’ xi ħadd barrani tkun differenti ħafna minn dik tal-lokal u dan jagħti dan il-ktieb ċerta valur. Malta għalina tfisser kollox – l-omm li tatna isimha. Imma kif jidher dan il-pajjiż ċkejken mill-lenti ta’ persuna li mhux Malti anke jekk għandu relazzjonijiet fil-qrib ma’ din l-art? Dan ir-rakkont tajjeb dwar pajjiżna ġej minn persuna li kellu kariga mill-aktar għolja u persuna li jaf jittratta sew l-aspett soċjali ta’ pajjiż. Bħala diplomatiku huwa kruċjali li tifhem il-kultura ta’ pajjiż, jiġifieri il-mod kif jgħix dan il-poplu. Għaldaqstant hawn m’għandniex xi ħarsa ħafifa tal-istorja ta’ Malta jew dak li jidher fil-wiċċ fil-lat ekonomiku u politiku. Dawn iż-żewġ elementi huma fil-fehma tiegħi importanti ħafna f’dan il-ktieb: (a) il-perspettiva minn barra ‘l pajjiż (b) il-mod kif iħares lejn il-kultura ta’ dan il-poplu.

Daniel Rondeau (l-eċċellenza tiegħu) serva bħala ambaxxatur ta’ Franza għal Malta. Huwa awtur prolifiku u dan jinħas sew il-mod kif in-narrattiva għalkemm mhux fittizja tagħti gost lill-qarrej u dan jagħti valur letterarju lil dan il-ktieb. Fil-bidu naraw ix-xebh bejn pajjiżna u pajjiżi oħra tal-Mediterran fosthom il-Lebanon, imma wkoll l-influwenza Ewropeja fuq il-poplu Malti anke bi kliem Franċiż stess bħal “Bonġu” u “Bonswa” (p.135) li ma setax jonqos li l-awtur innota mal-ewwel. Malta, gżira Mediterranja u Ewropeja magħquda maż-żewġ kontinenti tal-Ewropa u tal-Afrika bil-baħar li tana din l-identita’. Il-baħar fil-fatt mal-ewwel jingħata għarien f’dan il-ktieb (p.14) imma jibqa’ jissemma’ matul dan il-ktieb (p.52). Il-baħar għas-sajjieda huwa l-għajxien ta’ kuljum, kif insibu fil-ktieb għat-tonn. Imma l-baħar sawwar ukoll l-istorja ta’ din il-gżira (p.25). Il-baħar ġab fostna wkoll lil Missierna San Pawl (p. 101) u l-awtur jagħti sfond sew ta’ din il-ġrajja hekk kbira għalina u wkoll tal-mod kif niċċelebrawha fil-Knisja ta’ San Pawl fil-Belt Valletta propju fil-festa tagħha (p.104). Illum il-baħar qed iwassal ukoll għal numru ta’ immigranti li qed jippruvaw jaħarbu t-tbatija u b’xorti ħażina jwassal għal imwiet kbar (p.170). Forsi huwa l-waqt li anke hawn nerġgħu neżaminaw lilna nfusna – ulied ta’ “Malta ħanina”.

Il-ktieb jitlaq minn Triq il-Knisja ġewwa Ħaż-Żebbuġ, propju mir-residenza tal-Ambaxxata Franċiża. Ir-residenza fiha nfisha hija tipikament Maltija u tixhed ukoll l-istorja twila ta’ dan il-poplu. Ħaż-Żebbuġ huwa kruċjali fl-istorja ta’ Malta, b’nies bħal Mikiel Anton Vassalli u Dun Mikiel Xerri li fil-fehma tiegħi huma sinonimi mal-progressiviżmu u l-konservatiżmu fix-xena politika Maltija. Dan biex ma nsemmux Żebbuġi ieħor, il-Poeta Nazzjonali Dun Karm li beda jikteb bil-Malti fi żmien meta dan la kien l-Ilsien Nazzjonali u lanqas jonora r-regoli tal-kitba kif nafuhom illum. Ma setax jonqos li Rondeau jkollu xi jgħid dwar Mikiel Anton Vassalli, persuna li għamlilna unur kbir tant li Bonaparti jgħid li “huwa wieħed mill-aktar irġiel eċċezzjonali fil-pajjiż” (p.138). Iżda ma kienx żmien il-Franċiżi biss li ta lil din l-art dik il-laqta Franċiża. Ma rridux ninsew in-numru ta’ kavallieri Franċiżi li kienu f’pajjiżna.

L-istil li bih huwa miktub dan il-ktieb huwa wieħed distintiv. L-awtur huwa osservatur u bħal riċerkatur iħares, jgħarrex u mbagħad jagħti sfond storiku u soċjali. Mill-mixjiet fuq l-irdum (p.50) fejn jibda propju minn Widnet il-Baħar il-pjanta Nazzjonali sal-logħob tan-nar (p.65), f’dan il-ktieb insibu tagħrif mill-esperjenza personali u għaldaqstant dan huwa wkoll ta’ valur kbir għaliex huwa uniku. L-esperjenza ta’ Rondeau mhux biss mhux l-istess tfisser għalina imma hija propju tiegħu. Li jagħmel huwa li jistieden lilna nimxu dawn il-mixjiet miegħu. Kif għidt aktar qabel, l-awtur iżda ma jħarisx biss lejn il-bini, u lanqas lejn il-wirt naturali biss għalkemm dawn fihom jara storja u identita’. Iżda fuq din l-art hemm in-nies – hemm il-Maltin, u għalhekk iħares ukoll lejn il-festi tagħna (p.106) fosthom Ħadd il-Għid f’Bormla (p.34) fejn anke ltaqa’ mal-Eċċellenza tiegħu Ugo Mifsud Bonnici. In-narrazzjoni hija fil-preżent u b’hekk l-awtur jgħaqqad l-imgħoddi ma’ dak li qed ngħixu llum.

Jekk l-awtur jistħoqqlu kull ġih ma rridux ninsew li dan seta’ jasal għandna bi lsien pajjiżna grazzi għat-traduzzjoni impekkabbli tal-Professur Toni Aquilina. Aquilina huwa espert kemm tal-lingwa Franċiża kif ukoll tat-Traduzzjoni. Il-ħila tat-traduttur tidher fil-fatt li meta taqra dan il-ktieb tinsa li oriġinarjament ma nkitibx b’din il-lingwa, għaliex l-użu tal-kelma u l-metafora f’dan il-ktieb huwa wieħed eċċezzjonali. Din hija s-sengħa tat-traduzzjoni li filwaqt li żżomm l-istess elementi billi r-rakkont oriġinali trid iġġorrha minn post għal ieħor kemm jista’ jkun kif inhi. Fl-istess ħin iżda ser tiftiehem bl-esperessjoni lokali. Trevor Zahra fil-paġna Letterarja tas-6 ta’ Settembr 2015 qalilna li fit-traduzzjoni “Ħa tirbaħ per eżempju metafori ġodda, ħa tirbaħ frażijiet ġodda u x-xogħol se jieħu dimensjonijiet usa.”

Dan huwa ktieb li jinżel tajjeb għal min irid jaqra dwar pajjiżna bi stil mexxej u li jagħtik gost waqt li qed taqrah. Nemmen li ktieb bħal dan jolqot firxa kbira ta’ nies, minn dawk li huma interessati dwar il-kultura Franċiża u ovvjament dik Maltija, sa dawk li sempliċiment qed ifittxu qari għal gost.

Paġna Letterarja, It-Torċa, 23 t’April 2017

Awtur: Karmenu Mallia
Pubblikazzjoni: Horizons

Hemm bosta modi kif fil-letteratura wieħed idaħħal elementi tal-istorja ta’ pajjiż fi storja fittizja. Xi wħud jagħżlu li jużaw elementi mill-istorja ta’ Malta, jew saħansitra jsemmu postijiet li wieħed jista’ jirrelata magħhom. Awturi oħra iżda jkunu jixtiequ jwasslu bosta messaġġi b’mod sottili jew le u għalhekk jinqdew b’xi post fittizju. Dan l-aħħar kont qed insegwi is-serje televiżiva “Tyrant” li għalkemm huwa dwar post fittizju Abuddin immexxi mid-dittatur fittizju Al-Fayeed wieħed jista’ jassoċja ħafna din id-drama ma’ dak li qed jiġri fis-Sirja fost oħrajn. Hawn Malta kellna diversi awturi li ħaddnu dan l-istil u tawna xogħlijiet kbar. Wieħed ma jistax ma jsemmix “Fil-Parlament ma jikbrux fjuri” ta’ Oliver Friggieri, “Il-purgatorju 360o” ta’ J.W. Psaila li hija verżjoni Danteska tal-politika Maltija, “Il-Kummidjanti tal-Parlament” ta’ Carmel Scicluna u anke numru ta’ drammi ta’ Alfred Sant. Dan l-istil iħalli spazju għal kritika, xi botta u forsi anke twiddiba. Jidhirli li l-awtur fl-osservazzjoni tiegħu lejn dak li qed jiġri madwaru, jagħġen ukoll l-esperjenzi personali tiegħu.
L-istil ta’ dan il-ktieb huwa wieħed partikolari għaliex minflok kapitli għandna numru ta’ ittri illi Omar ttraskura u qatt ma ta każ. L-istorja titlaq li Omar, mill-gżira Mediterranja ta’ Merħabik, issa jgħix ġo Pariġi u ma jarax. In-neputi tiegħu Horace jaqralu l-ittri
Ħdejn is-saksafon sabu wkoll tliet bajtriet imqadda. F’dawn it-tliet bajtriet tax-xewk(xewk fuq barra u benna fuq ġewwa) Omar kien jara l-ġlieda bejn it-Tajjeb u l-Ħażin li jgħixu flimkien. Lola u Ramon kienu żewġ studenti jiffrekwentaw l-università Merħbabikina. Wieħed mill-professuri tagħhom kien Profs. Peppinu Anastasi.
Profs. Peppinu kellu namrata, Nina, li kienet studenta tiegħu wkoll imma ma kinitx taħmel lil Ramon u lil Lola. Darba Nina pperswadiet lill-maħbub tagħha jwaħħal ’il Ramon fl-aħħar eżami ta’ qabel il-lawrja u l-Profs. waqa’ għaliha. Nina laħqet Spettur u ħarrket lil Lola fuq ipparkjar tal-karozza bla ma kien hemm raġuni għat-taħrika. Mibegħda. It-tnejn ġew irrappurtati u tkeċċew minn posthom u għebu.

L-Onor. Katald tal-Partit tal-Qawsalla kien iħobb lil Dott. Matilde tal-Partit fl-Oppożizzjoni, il-Partit tal-Ħodor. Kien hemm mibegħda ħarxa bejn dawn iż-żewġ partiti. Sa darba xi nies tal-Partit tal-Qawsalla daħlu l-università bil-ktajjen għall-professuri u l-istudenti.
Kemm l-Isqof kif ukoll Dott.Matilde u ħuwa Dun Salv ftiehmu biex jaraw x’jistgħu jagħmlu biex ineħħu dil-firda politika li kien hemm f’Meħbabik. Fl-aħħar naraw kif meta Profs Ramon xjaħ, kien fid-Djar tax-Xjuħ tiegħu jgħaddi siegħa żmien ma’ xjuħ oħra meta f’ħin minnhom hu u jaqra ittra miktuba minn Lola li Dr Matilde, it-tieni mara tiegħu, kienet sabet f’kexxun u ġabithielu, ħassu ħażin u miet.
Dr Matilde ma setgħet tagħmel xejn ħlief li qalbha mnikkta u mbikkija stidnitu jibda jterraq “nel gran notte che non ha mattino”(jitlaq fil-lejl twil li m’għandux għodwa), kliem li jinstab fl-Opra Turandot ta’ Puccini. F’did-dar tax-Xjuħ ukoll kien hawn tliet bajtriet tax-xewk ibbuzzati ’l barra fl-irħam int u dieħel u li jingħaqdu mal-bajtar ta’ dik id-dar tas-saksafon ta’ Pariġi. Dal-bajtar jissimboleġġja l-ġlieda bejn it-Tajjeb u l-Ħażin.Dar ix-Xjuħ tibbilanċjahom it-tnejn. Fil-ktieb wieħed jista jara bosta xeni simili ma’ din gżiritna fosthom ix-xenati fil-parlament u kwistjonijiet tal-Knisja.
Karmenu Mallia huwa awtur li jaffaxxinani mmens. Iħaddem tajjeb l-Ingliż, it-Taljan il-Franċiż u jibqa’ magħruf sew għall-Esperanto – lingwa li għadu sal-lum jaħdem ħafna għaliha. Iżda kif naraw f’dan il-ktieb, għandu pinna tajba ferm b’ilsien pajjiżna. Iżda Mallia mhux biss huwa midħla sew tal-metafora Maltija u jesprimi lilu nnifsu b’Malti tajjeb imma anke għandu għarfien sew tal-karattru Malti li joħroġ tajjeb f’dan il-ktieb. It-temperament Mediterranju tagħna jispikka sew fil-karattri ta’ din il-gżira Mediterranja ta’ Merħbabik. U naraw ukoll kif mal-klima ftit sħuna politika hemm ukoll dik reliġjuża bil-firdiet bejn il-Qaddisin.
Kiteb li ser jinżel tajjeb kemm ma’ dawk li bħali jħobbu jinterpretaw x’seta’ qal l-awtur u jippruvaw jifhmu l-messaġġ li mhux daqstant fil-wiċċ, kif ukoll ma’ dawk li qed ifittxu qari għall-gost.

(Paġna Letterarja 23 t’April 2017)

Awtur: Wayne Flask

Ikollna nammettu li l-Maltin jogħxew dwar kitba b’battuti politiċi.  Jekk nieħdu bħala referenza l-litteriżmu ġdid permezz tal-media soċjali huwa biżżejjed biex naraw numru ta’ kontenut permezz ta’ ritratti u vidjows, maħluq b’mod dilettant iżda qed jilħaq ħafna nies. 

Imma dan mhux każ iżolat biss għal din il-blata.  Nammetti li nħossni limitat dwar ir-riċerka u l-qari tiegħu ta’ kotba barranin simili.   F’dak li għandu x’jaqsam ma’ satira politika imma nara ftit xebh ma’ Al Fanken li tana numru ta’ kotba bħal Lies and the Lying Liars Who Tell Them, u The Truth (With Jokes) għalkemm dawn jieħdu bixra liberali u x’aktarx jikkritikaw lir-Republikani.  Insegwi ħafna l-komiċi u mużiċisti taljani li kkritikaw bil-bosta s-sistema politika taljana kif ukoll il-kriminalita’ organizzata, u nqdew bl-arti bħala ġurnaliżmu kritku bit-tama għal dinja aħjar.  Ngħidu aħna mużiċista li nammira ħafna u nqabblu ħafna ma’ Wayne Flask huwa Giorgio Gaber.  Gaber bħal Flask, ma jiddejjaq xejn li jniggeż iż-żewġ naħat.  Nista’ ninkludi wkoll lil kbir Adriano Celentano li niftakruh ukoll fis-sensiela televiżiva Rockpolitik.   L-awtur isemmi wkoll l-influwenzi ta’ Frankie Boyle.  

Ma nistax ma nsemmix ukoll attentati f’Malta fosthom dawk t’Alex Vella Gera u Mark Vella.   

Ir-rumanz jinbena fuq in-narrazzjoni taż-żewġ karattri ewlenin,  Daniel Borg u Robert Rutter Miceli, wieħed laburist u l-ieħor nazzjonalist.  Hawnhekk l-awtur ħoloq żewġ sterjotipi, nimmaġina li eseġera dan il-punt apposta biex mid-differenza ideoloġika mbagħad iwassal għal konverġenza f’dak li għandu x’jaqsa mat-tnawwir tal-politika vera, li tikkomprometti saħansitra l-istess valuri u ideoloġija tal-valuri.  Fi kliem ieħor żewġ naħat tal-istess munita.  Daniel Borg huwa min-naħa t-isfel ta’ Malta u mill-klassi tal-ħaddiema.  Robert huwa minn Tas-Sliema u jitkellem bl-Ingliż kif inhi wkoll in-narrazzjoni tiegħu.   

Dawn iż-żewġ karattri jagħtu lok lill-awtur li jżomm distanza mill-kuntest u jibqa’ politikament “imparzjali” waqt li fl-istess ħin xorta jirrakonta fl-ewwel persuna biex il-qarrej jirrelata anke huwa mal-esperjenza.  Meta qed ngħid imparzjali fis-sena ta’ aħmar jew blu għaliex għal bosta drabi l-awtur jesprimi ruħu politikament.  Ma jiddejjaq xejn jitfa’ xi battura kontra l-qerda ambjentali il-politika ta’ George W. Bush u l-korruzzjoni.  Fil-fatt meta kien żagħżugħ li joħlom u jidealizza fuq il-kampus tal-universita’, aktar kienet din il-gwerra li kienet l-ispunt biex jissieħeb fil-graffiti.  Waqt li l-awtur għandu aġenda wkoll, bħalma semmejt dik ambjentali, kontra l-korruzzjoni, kontra r-razziżmu eċċ, ma jiddejjaq xejn lanqas jikkritika l-korrettezza poltika żejda. 

Għalkemm personalement ħassejt li mhux dejjem faċli kien li ssegwi l-istorja f’dak li għandu x’jaqsam ma’ kontwinita’, dawn iż-żewġ karattri u oħrajn li jidħlu magħhom jgħinnuk tibni ftit ftit dak li ġarrbu dawn iż-żewġ karattri b’mod kronoloġiku.  Ninnutaw il-bidla f’dawn iż-żewġ persuni, kif evolvew u dak ukoll li ma ċedewx mit-twemmin tagħhom.  Ta’ min wieħed jgħid li l-ktieb jibda fiż-żmien tal-llum biex jibni karikatura tal-parlament b’referenzi diretti u allużjonijiet oħra lejn xi membri parlamentari.  Imbagħad imur lura għal meta Daniel u Robert kienu tfal.  

Għalkemm Daniel u Robert huma ż-żewġ karattri prinċipali, Dr Davior Fiteni huwa l-protagonist minn wara l-kwinti li donnha madwaru tibni l-istorja.  

Iżda mbagħad ġara xi ħaġa li tagħti spunt differenti lill-istorja.  L-elezzjoni tal-2013 li tat rebħa kbira li mhux imdorrijin naraw bħalha lill-Partit Laburista (u ġiet repetuta fl-2017).   Din ir-rebħa (għalkemm fil-fehma tiegħi naħseb li kienet mistennija minn attivisit tal-PN), fil-ktieb qiegħda mifhuma bħala sorpriża għal familja ta’ Robert u oħrajn.  Jidhirli li anke hawn l-awtur ried joħroġ aktar l-element li l-PN qishom iddominaw ix-xena politika u ntrabtu wisq mas-siġġu tal-poter.  Għal familja ta’ Robert qisna wasalna fl-aħħar tad-dinja.  Raġuni oħra għaliex naħseb li l-awtur jenfasizza din ir-rebħa huwa sabiex joħroġ aktar l-element ta’ stennija u tama li kien hemm fost l-elettorat, li kien qed jistenna bidla li kienet kbira daqs kemm kienet dik tal-figuri f’termini elettorali. L-awtur jonfoħ dan l-aspett biex wara joħroġ aktar bil-qawwa li d-differenza bejn iż-żewġ partiti hija waħda kożmetika, iżda l-libsa sabiħa mtebba’ b’allegati korruzzjoni. 

L-aqwa ta’ Flask jidher aktar fi-satira milli fin-novella nfisha.  Aktar minn 300 paġna ta’ satira politika li ġġiblek tbissima daqs kemm ma ġġgħalekx ukoll tagħrbel dak li temmen fih u tirrifletti.  Fuq kollox għandna forma ta’ protesta kontra l-istess sistema politika.  Il-ħila ta’ dan l-awtur hija li jaf ikun realistiku u ċiniku fl-istess ħin.   Nemmen li ġenwinament dawn l-awtur jixtieq Malta aħjar, Malta nadifa minn kull korruzzjoni u politika fl-interess tal-poplu.  

L-aktar aspett pożittiv minn ktieb bħal dan ta’ Flask huwa li jitbiegħed mill-konformiżmu, u ma jibżax jikkritika l-opportuniżmu.  Sinċerament nittama li dan l-ispirtu jibqa’ b’saħħtu anke fost l-għaqdiet u gruppi letterarji u jkun għajb kieku fil-letteratura jitwieldu ċrieki fejn awturi jħokku dahar xulxin jew idoqqu l-istess trombi .   

Meta qrajt biċċa sewwa minn dan il-ktieb intbaht li wara kollox anke jien għandi lenti u f’xi drabi ħassejtni nitwaħħad mat-trobbija diffiċli ma’ Daniel, ħassejt l-istess entużjażmu ta’ rebħa elettorali u fl-istess ħin ċerta kritika qisha skomodatni.  Hawnhekk iżda naħseb li l-awtur ikun laħaq l-għan tiegħu.  Wara li togħġobna jew ma togħġobniex l-istorja fil-forma ta’ thriller mingħajr ma trid taħseb b’mod aktar oġġettiv u forsi tħares lejn il-ħajja mhux mil-lenti blu jew ħamra.  

U anke jekk il-kulur tal-lenti tal-qoxra ma tkunx togħġbok, għax tkun tixtieqha ħamra u tinzerta blu, ma jkun ġara xejn!  

Poeżiji satiriċi u oħrajn skont il-burdata

Emmanuel Attard Cassar

U min jgħid li l-poeżija bilfors trid tkun tqila jew diffiċli?  Emmanuel Attard Cassar qed joffri soluzzjoni għal ħafna u ħafna li jixtiequ fil-fatt jibdew jaqraw xi poeżija u ma jafux minn fejn ser jibdew.  Qabel inkompli iżda, rrid nagħmilha ċara li huwa l-ispazju limitat li żammni milli ma tantx nikteb dwar dawn il-poeżiji, għaliex minkejja ċ-ċokon intenzjonat ta’ dan il-ktieb wieħed jista’ joħloq diskussjonijiet sħaħ dwar il-bosta temi li jippreżenta Attard Cassar.    Għaliex dawn il-poeżiji minkejja r-rima ħelwa u metrika tradizzjonali ma jingħalqux f’tema partikolari bħal ngħidu aħna l-patrijottiżmu jew it-tifħir reliġjuż. Waqt li ngħid għalija ma jidhirlix li t-temi ppreżentati jiskomodaw il-qarrej, żgur li joffru sfidi.  Kif jgħid l-awtur stess fl-introduzzjoni tiegħu, dawn il-poeżiji jħarsu lejn aspetti mhux daqstant ħelwin li qed iseħħu fuq “din l-art ħelwa”.  Il-ktieb huwa wieħed tematiku, u jikkonsisti f’7 poeżiji imma mbagħad 2 taqsimiet, bl-isem Qabel it-Tluq  u Wara t-tluq li jikkonsistu fil-biċċa l-kbira fi kwartini.  

L-awtur iħossu dmir li jwassal bosta messaġġi.  Fost it-temi li jispikkaw hemm l-imħabba lejn il-proxxmu, eżempju 

“Għamel l-isbaħ riverenza
Biex lil Alla jadurah; 
Imbagħad bidel it-triq tiegħu 
Biex lil sieħbu jiskartah”  (Fil-Knisja, p.16)

Din għandha toħroġ ukoll fir-rispett lejn dawk li ġew ifittxu kenn f’pajjiżna.  Fil-poeżija “Ejja ‘l Hawn” (p.18) jgħidilna: 

“Qaltlu:  Come here
ħi, ħanini,
Don’t stay near 
the klandestini”  

Daqstant ieħor huwa ħażin li niġġudikaw 

“Mill-ewwel ngħidu tagħna. 
Fil-pront niġġudikaw. 
Imbagħad jekk jgħidu fuqna 
ninħasdu w ninkwetaw” (p.21). 

Jikkritika l-abbuż fuq il-post tax-xogħol fosthom permezz tas-“Sick leave” (p.19)

 “Kellu bżonn ibajjad kamra
U malajr għat-tabib bagħat. 
Qallu:  “Dott dahri x’juġagħni!
Għandi bżonn ċertifikat”  

Meta wieħed jifli dawn il-vrus jara karattru Mediterranju – karattru Malti. Isemmi ngħidu aħna n-nuqqas ta’ dixxiplina (p.30) Inħarsu lejna nfusna npoġġu jdejna fuq qalbna u ngħidu li f’xi aspetti nonqsu.  Ippreżentajt il-poeżiji sħaħ apposta, mhux biss biex wieħed jieħu togħma ta’ x’se jsib f’dan il-ktieb imma anke biex naraw kif dawn il-kritika lejna nfusna tista’ ssir anke billi nibqgħu bit-tbissima.  

Il-polariżmu partiġjan huwa ċar:

“Tisma’ x’tgħid l-oppożizzjoni 
tgħid li hawn qagħad u staġnar.
Skont il-gvern il-pajjiż tagħna
qatt u qatt ma kien aħjar”(p.29). 

Imma lanqas iż-żewġ partiti l-kbar ma jeħilsuha mill-poeta tagħna.  Jgħidilna:

“Qabel l-elezzjoni 
waslu ċ-ċekkijiet. 
Wara l-elezzjoni 
waslu l-kontijiet” (p.26)

Bl-istess mod naraw kif minn gvern “mimli tbagħbis” (p.45) fl-oppożizzjoni “isir qaddis”.  Mhux ta’ b’xejn Iż-żgħażugħ bil-headphones f’widnejh u ma jisma’ xejn (p.1).

Kull poeżija, anke jekk kwartina, toffri diskussjoni sħiħa.  Wieħed jinnota wkoll il-Malti mħallat ma’ kliem Ingliż, b’mod intenzjonat biex l-awtur bħal joħroġ fil-beraħ il-mod kif anke qed inkissru dan l-ilsien.  

F’dawn il-poeżiji joħroġ kemm il-karattru umli ta’ Attard Cassar kif ukoll il-prinċipji tiegħu li l-interpretazzjoni tiegħi hija li huma konservattivi f’dawk li huma valuri speċjalment dawk ispirati minn dawk Insara, imma progressiv ħafna fl-aspett soċjali, speċjalment fil-kuxjenza soċjali għall-batut.  Twemmin ngħid jien li jqarreb ukoll ma’ dak ta’ Papa Franġisku. 

Dan huwa ktieb li  kif għidt il-bidu nissuġġerixxi ħafna, speċjalment għal min jixtieq jibda jiggosta l-poeżija.  Imma fis-sempliċita’ tal-kliem, hemm ukoll riflessjoni u xi waqtiet…anke twiddiba. 

Alex Vella Gera
Pubblikazzjoni:   Klabb Kotba Maltin

Kif bosta semgħu, il-ktieb Trojan ta’ Alex Vella Gera kien ir-rebbieħ ta’ din is-sena fil-kategorija tar-Rumanzi.  

Ikolli nammetti li wara li qrajt il-ktieb “Is-Sriep Reġgħu saru Velenuzi (2012) biddilt ħafna fehmti dwar l-awtur Alex Vella Gera, kemm fl-istil u kemm fil-kontenut minn meta qrajt dak li huwa magħruf għalih ma’ xi wħud, forsi għax kontroversjali, imma lili ma tantx impressjonani, l-artiklu “Li tkisser sewwi”.  Anke dan ix-xogħol mhux nieqes minn immaġni sesswali dettaljata, kliem li għal xi wħud jidher goff, u kontroversji oħra.  Imma għoġobni ferm kemm fil-mod kif dan il-ktieb jesplora fil-profond il-persuna minbarra ovvjament l-isfont dwar komplott biex jiġi maqtul il-Perit Dom Mintoff. 

Fil-fehma tiegħi, Trojan mhux biss aktar kompla jikkonferma li l-awtur irid jinqata’ minn dak li kienet tidher xi aġenda ultra-liberali jew anarkista li toħodha kontra mhux biss l-istituzzjonijiet imma anke l-valuri u n-normi soċjali.  Ċertament hawn m’għandiex kitba populista.  Anzi, b’dak kollu li timplika, l-awtur ried idaħħal ċerta valuri fi storja li mhux dejjem daqstant faċli ssegwi l-kronoloġija tal-istorja.  Dan għaliex bħal kittieb tal-films Quentin Jerome Tarantino, u l-awturi Jonathan Safran Foer u Jennifer Egan fost oħrajn, l-istorja ta’ Vella Gera tlaqqagħna ma’ numru ta’ kwotazzjonijiet kemm dawk li ġew bit-tradizzjoni popolari bħal qwiel (eżempju Għin ruħek biex Alla jgħinek, p.18); kwotazzjonijiet fil-bidu ta’ kull kapitu mil-editorjal ta’ “Il-Bandiera tal-Matin”, ħarġa tal-15 ta’ Awwissu 1914;

Kotba (eżempju Leli ta’ Ħaż-Żgħr, p.123) u  numru t’awturi bħal  Oliver Friggieri (11), Guże’ Orlando (p.11),  Kilin (p.43), Frans Sammut (p.49).  

L-istorja hija dwar persuna ordinarja Ġanni, l-awtur tal-Għanja tas-Sirena (p.29) u kif iċ-ċirkostanzi anke bidlu l-valuri tiegħu. Kienet mawra sa Praga ma’ sieħbu Philip Caruana li beża’ se “twasslu sa bwieb l-infern” (p. 38).   Fil-fatt skont dan l-istess Caruana (p.55), Ġanni mhux minn dejjem kien hekk konservattiv.  Kellu ideat xellugin u lil Mintoff kien jadurah.  Mit-tieni nofs tal-ktieb, dehrli li l-istorja mbagħad hi aktar mexxejja.  

 L-esperjenzi ta’ persuni komuni 

Il-ħarsa ta’ Vella Gera titlaq minn min qiegħed fuq it-tron u tmur fit-toroq.  Tifhem ir-realta’ tal-poplu.  Tfittex dawk l-“Ilħna minisja bejn l-Indipendenza u l-Ħelsien” (p.36,37), żewġ festi karatterizzati maż-żewġ partiti l-kbar ta’ dan il-pajjiż li joħolqu żewġ monopolji kbar.  Il-poplu huwa mehdi bil-patrijottiżmu li mhux neċessarjament jikxef ir-realta’ tal-poplu.  L-istorja ta’ dan il-poplu kif nafuha u tgħallimniha aħna, x’aktarx ppreżentata bħala “fantastika u storika” (p.40) mhux dejjem tixhed ir-realta’ tan-nies komuni.  Din l-art Maltija wkoll bosta drabi identifikata mal-omm – l-omm li tatna isimha – u jekk tikkritika dan tkun kważi qisek qed tikkritika lil-pajjiżna (p.40) – ommna.  

Jitfa’ botta fina wkoll lid-drawwa li għandna fil-letteratura Maltija li kull ktieb li noħorġu nsibu lil xi awtur popolari, (eżempju l-Professur Oliver Friggieri, p.11),  biex jagħmel analiżi dwar il-ktieb, bl-aġenda moħbija mhux biss li din tagħti valur miżjud lill-ktieb imma wkoll appoġġjat minn  xi ħadd popolari.  

Ġanni u Ineż huma koppja ordinarja, bħal ħafna, flimkien ma’ binhom Miguel.  “Biex jeqred il-faqar Mintoff ġibidna lejn il-Lvant, u biex nakkwistaw il-ġid Eddie ġibidna lejn il-Punent.  U aħna niżfnu fin-nofs, f’din l-art ħelwa” (p.39).  

Jitmejjel bil-konservattiviżmu

Fl-ewwel paġni speċjalment il-qarrej mal-ewwel ser jintebah li l-awtur qed jitmejjel bl-ideat konservattivi li wisq jibżgħu li abbandunajna lil Alla u spiċċa kollox (p.6).  Tfakkarni fil-vers mil-kanzunetta The tide is turningta’ Roger waters, “I used to think the world was flat”.  F’din l-istorja nsibu:  “Imb’illi tikteb x’jiswa? Tiddibatti, għalfejn?  Fl-aħħr mill-aħħar id-dibattitu huwa xogħol ix-xitan, għax permezz tiegħu jinħolqu d-dubji, is-suspetti, il-kompromessi”  (p.19).

Ġanni kien konvint fit-twemmin reliġjuż tiegħu u kien jagħtih ċertezza.  “Ma setax jifhem kif ibnu kien poġġut ma’ mara separata  mingħajr ma’ juri lanqas l-iċken ħjiel ta’ sens li qed jagħmel ħażin” (p.87).  

Laqatni ħafna l-karattru ta’ Ineż, il-mara ta’ Ġanni, ċertament qed tirrapreżenta l-mara f’familja tradizzjonali patrijarkali.  Anke fir-ritratt li pinġa binha Miguel (p.28) “tingħaraf mal-ewwel bħala l-omm, il-mara tad-dar, il-fardal ma’ qaddha”.   Tinħass ukoll is-sens ta’ awtorita’ tar-raġel jew aħjar ir-rwol defenit tagħha li bilkemm tidħol fl-uffiċju ta’ żewġha.  

Waqt li jitmejjel bil-konservattiviżmu, wkoll jiddeskrivih b’mod ikrah.  L-aktar fl-estremi tiegħu, meta jidher wisq intolleranti, u “totalment” kontra d-divorzju u d-drittijiet ċivili (p.60).  Saħansitra b’referenza għal Ġanni (simbolu ta’ konservattiv), “X’ċuċ huma ta’ Kristu Iva Divorzju Le”  u terġa’ u tgħid “X’ċuċ huma tal-ISIS” (p.59).   Anke fil-mod kif kien jimxi ma’ ibnu Miguel, “dejjem tgħaddi tiegħu, hu biss jaf x’inhu tajjeb għalih, qatt ma kien flessibbli, qatt ma fehem il-qalb u l-ispirtu ta’ ġuvni, ta’ teenager”  (p.80).  

Il-ħsieb progressiv ta’ Vella Gera żgur li jidher fil-qasam ambjentali kif jidher fil-bidu nett tar-rumanz fost oħrajn. 

Tlifna s-sens ta’ direzzjoni?  

Vella Gera ma jiddejjaq xejn jikkritika x-xejra ultra-liberali u l-idea li kif ninterpretha jien donnu tħallat il-progressiviżmu mal-liberaliżmu sfrenat.  “Lippu ngħidu aħna, kburi bih innifsu, bl-identita’ ġdida tiegħu, liberali, moħħu miftuħ, tilef għaqlu fl-hekk imsejħa tieni żogħżija, issepara minn mal-mara, Alla jaħfrilha, meta l-iżjed kellha bżonnu, ikkomprometta ruħu għal reliġjon falza:  il-pluraliżmu, il-political correctness, id-demokrazija, it-tolleranza, id-drittijiet” (p.18).  

Jidhirli li dan l-aspett joħroġ ukoll f’dan il-ktieb.  Il-ħsieb personali li nagħmel huwa dwar x’direzzjoni finalment irridu nagħtu lil dan il-pajjiż u lill-Ewropa.  Jekk il-konservattiviżmu żejjed wassana biex sirna aktar liberali u anke ħloqna liġijiet li jħarsu dawn i-valuri liberali fosthom drittijiet ċivili ġodda, jista’ jkun li jekk inħallu l-karru tal-valuri jaħarbilna minn taħt idejna, jwassal biex jerġa’ jinħataf minn forsi konservattivi?   Jista’ jkun li l-korrettezza politika żejda tassal biex anke naraw partiti populisti fl-Ewropa li qed jinterpretaw u jippruvaw jakkomodaw l-aspirazzjonijiet tal-poplu?

Bħalma rajna “l-armata liberali ħierġa għatxana minn żaqq dak iż-żiemel ta’ Trojja” (p.8), hekk ukoll jista’ joħroġ il-konservattiviżmu.  

Ktieb interessanti u jipprovoka l-ħsieb.  

Nhar it-22 ta’ Novembru, fil-Knisja Parrokjali ta’ Bormla ingħatat l-aħħar tislima lil awtur Sunny Aquilina.  Il-folla ta’ nies li attendiet bi ħġarha tixhed il-kobor ta’ Sunny Aquilina, li fi kliem l-Arċipriet ma toħroġx biss mill-opri sbieħ illi ħalla imma fl-umilta’ u l-valuri illi kien iħaddan.  Inħoss li din il-paġna wkoll għandi tagħti tislima xierqa lil dan l-awtur li għamel ġieh kbir anke lil dan il-pajjiż.  Sfortunatament qatt ma ppublikajt xi xogħlijiet tiegħu fuq din il-paġna hu huwa sew għalhekk li nagħtu spazju xieraq u fl-istess ħin inwasslu messaġġ li l-komunita’ letterarja issellem lil awtur kif jixraq.  

Min hu Sunny Aquilina? 

Sunny Aquilina bin Elizabeth u Emmanuel Aquilina twieled Bormla nhar l-1 t’April, 1946. Huwa l-kbir fost disa’ ulied. Ħa l-edukazzjoni tiegħu fl-Iskola Primarja ta’ Bormla, fil-Liċeo l-Ħamrun, fil-Kulleġġ tal-Għalliema u l-MCAST minn fejn beda l-professjoni ta’ għalliem.   Sunny fil-fatt baqa’ magħruf ma’ bosta bħala għalliem tal-arti, li kien jagħmel dan b’dedikazzjoni kbira.  Huwa baqa’ jgħix ġewwa belt twelidu Bormla, u huwa missier ta’ ħamest itfal; Marcon, Noel, Christine, Lorraine u Karen. 

Konkorsi letterarji u dawk mużikali

Sunny Aquilina kien fost ir-rebbieħa f’diversi konkorsi letterarji. Bla dubju ta’ xejn iżda l-aktar li jibqa’ magħruf huwa għal-lirika ta’ kanzunetti li rebħu f’konkorsi f’Malta u barra.  Fost l-akbar suċċessi kienu fil-Eurovision, fosthom permezz ta’ The one that I love, interpretata minn Chiara li ġiet it-tieni fil-Eurovision song contest u  My Dream li ġiet interpretata mill-kantanta Thea Garrett.  Suċċessi oħra kienu “You’re my dream” u “Whenever”, kantati minn Kevin Borg u permezz tagħhom għamel suċċess kbir meta rebaħ il-“Pop Idol” tal-Isvezja. 

Forsi l-bidu tas-suċċessi kbar tiegħu f’dan il-qasam kien meta ngħaqad mal-kompożitur Jason Cassar, li jiġi r-raġel ta’ bintu.  Flimkien ma’ Cassar kiteb il-kanzunetta “Għanjet il-Poplu” li għadha sallum is-sigla tal-Festival popolari “L-Għanja tal-Poplu”.   Kanzunetti oħra magħrufa ta’ Aquilina u Cassar kienu “Ismagħni Ftit Ħabib” (1995), “Ngħożżu l-wirt” (1996), ‘It-Tlett Ibliet’ (1997) u “Għanja Maltija” (1997).  “Ismagħni Ftit Ħabib” hija kanzunetta dwar il-pjaga tad-droga u permezz tagħha Aquilina kien nominat għall-ahjar lirika bil-Malti fil-Malta Music Awards 1995 waqt li ‘It-Tlett Ibliet’ li kisbet it-tielet post.  Suċċessi oħra għal Aquilina u Cassar kienu “L-isbaħ Żmien”, kantata minn Debbie Scerri li kisbet ir-raba’ post fil-Festival Internazzjonali tal-Kunzunetta Maltija u “Għal Xulxin” li fl-1998 Renato u Adelina Attard ġew fit-tieni post.  Ta’ min wieħed jgħid li din il-kanzunetta maqluba għall-Ingliż “So Much” u kantata minn Adelina Attard rebħet l-ewwel post fil-Festival ‘Discovery 2000’ fil-Bulgarija.

Sunny u Jason kellhom success ukoll fil-festival “Konkors Kanzunetti Indipendenza” bil-kanzunetti “Tgħid x’kien?” u “Dawl u Tama” kantati minn Adelina Attard.  Fl-2013 waqt il-festival L-Għanja tal-Poplu ingħata il-ġiħ għall-kontribut kontinwu li ta fil-qasam tal-kanzunetta Maltija.

Xogħlijiet oħra 

Minbarra l-letteratura f’qalb Sunny minn dejjem kien hemm l-istess imħabba għall-Mużika.  Fil-fatt taħt is-Surmast Pawlu Gauci ta’ 9 snin ħareġ idoqq mal-Banda San Ġorġ ta’ Bormla fejn għamel 40 sena sħaħ bandist u ħafna snin fil-kumitat fejn kellu wkoll karigi uffiċjali bħal Direttur, Segretarju u Viċi President.

Kiteb ukoll innijiet, poeżiji. essays, dokumentarji, novelli, artikli, xogħlijiet għat-TV u r-radju, Oratorio u Kantati.    Għal qalbu żgur jibda Oratorju “Tota Pulchra” li ttella’ nhar il-Ġimgħa 18 ta’ Novembru fl-okkażjoni tal-50 Sena mit-Twaqqif tiegħu.  Insemmu wkoll il- Cantata “Ave Maria Regina et Mater” li ġie ppreżentat mill-Banda San Ġorġ ta’ Bormla fiċ-Ċentinarju mill-Inkurunazzjoni tal-Madonna tal-Kor.   Ċertament iżda li ġewwa Bormla jibqa’ ferm magħruf għall-kliem tal-innijiet ferm maħbuba “l-Innu taċ-Ċentinarju” u “Omm Beltna” li anke dawk mhux dilettanti tal-festa jafu sew.  

Aquilina huwa editur tal-kotba ‘Minn Qalbna Marija’ (poeżiji Marjani) u ‘Il-Pijunieri tal-Football Malti’. Naturalment lil Sunny, minbarra bħala Bormliż jien nafu wkoll bħala membru tal-Għaqda Poeti Maltin u tal-Akkademja tal-Malti.   Fl-1993 ingħata l-Premju Citta’ di Valletta għall-kontribuzzjoni letterarja.  Fl-2010, l-Kunsill Lokali ta’ Bormla, fl-2010 onora lil Sunny Aquilina b’Ġih Bormla. 

Kummenti dwar Sunny Aquilina

F’isem il-Paġna Letterarja tat-Torċa tkellimt ukoll ma’ diversi persuni li ħadmu fil-qrib ta’ Sunny Aquilina.  Dawn il-kummenti huma xhieda mhux biss tax-xogħol kbir ta’ Aquilina imma għad-dedikazzjoni kbira li kellu u s-sens ta’ altruwiżmu.  

Sa Alison Zerafa Civelli 

Sindku ta’ Bormla 

Bormla tilfet wieħed minn uliedha… wild li ħadem bis-sħiħ biex jgħolli isem beltna `l fuq. Ħabb lil Bormla u lil Immakulata Kuncizzjoni b’qalbu kollha. U dan urieh tul ħajtu għaliex dak li għamel għal Bormla u għall-Immakulata huwa fatt li jista jinqara fil-kitbiet tiegħu, fil-poeżiji u fl-innijiet tant sbieħ li ħallilna. Sunny Aquilina huwa wieħed mill-Bormliżi li Bormla u uliedha ma jistgħu jinsewh qatt!

Jason Cassar

Kompożitur u Qarib 

Qabel ma ltqajt ma’ Sunny kien magħruf għan-novelli u poeżiji li kien jikteb, kif ukoll għall-kitbiet letterarji. Infatti rebaħ diversi konkorsi letterarji u l-kitbiet tiegħu jinsabu f’diversi kotba.

Jien kont iffortunat biżżejjed li lil Sunny sirt nafu l-ewwel bħala Missier (għax jiġi missier il-mara) qabel ma bdejt naħdem miegħu fix-xena mużikali. Kien missieri wkoll għax stmani daqs uliedu! Fil-verita’, l-ewwel esperjenza tiegħi miegħu b’mod umoristiku nghid li “ma tantx kienet sabiħa għax offrili kafe u flok spiccajt xrobtu, hu  laqat it-tazza u waqqgħu fuqi” u tgħidx kemm kien staħa miskin! Immaġina, din ġrat l-ewwel darba li dħalt għandu d-dar. 

Kien bniedem eżemplari ħafna u kien iġibli s-soduzzjoni.  Ma stajtx ‘niżgarra naqra’ għax kien jiġbidli l-attenzjoni mill-ewwel. Kien bniedem li tista’ titkellem miegħu fuq kollox u dejjem lest li jagħti pariri tajba, mħaddna fuq valuri sodi u reliġjużi. Ħaġa oħra li kienet tolqotni kienet li fejn tidħol il-lingwa Maltija erħilu jispjegalek minn fejn hi ġejja l-kelma u għalfejn fil-kuntest tal-lirika, kien jagħżel dik il-kelma u mhux oħra. Kien jaħseb ħafna meta ngħidulu biex ibiddel xi kelma għax min naħa tieghu, kien ikun diġa’ għażel l-aħjar waħda qabel ma jkun tani l-kanzunetta, imma jien kont ġieli nistaqsieh ibiddel xi ħaġa, jew iżid/inaqqas, minħabba li kont ġieli nibdel xi noti jew inżid xi noti oħra speċjalment waqt il-proċess tal-arranġament tal-kanzunetti.

Insemmi wkoll is-safar li għamilna flimkien mhux biss fl-okkażjonijiet tal-Eurovision fl-1998 u l-2010 bid-diski ‘The One That I Love’ u ‘My Dream’ rispettivament, imma s-safar familjari fejn nista’ ngħid li għandi ħafna esperjenzi sbieħ miegħu. Moħħu ‘kien arkivju’ għax ma kienx ikun hemm xi mużew, knisja, pittura jew skultura li ma kienx jgħidlek xi ħaġa dwarhom. L-arti kien japprezzha mmens. 

Kien bniedem li jirrisspetta lil kulħadd u n-nies kienu jieħdu pjaċir jaħdmu miegħu. Aħna ħdimna ma diversi kantanti bħal Chiara, Thea Garrett, Adelina Attard, Kevin Borġ, Alex Schembri, Debbie Scerri, Pamela Bezzina u Rosman Pace fost oħrajn. Kellna diversi suċċessi flimkien, speċjalment fil-Eurovision, li ser nibqa’ ngħożż tul ħajti kollha u ninsab ċert li mhu ħa ninsa qatt il-memorji sbieħ li kellna flimkien. Issa Sunny qed jistrieħ fis-sliem u j’Alla l-messaġġi li kien jgħaddi permezz tal-lirika tiegħu ikomplu jaslu għand in-nies bl-istess ħeġġa u intenzjoni li kien jiktibhom Sunny.

Mro Ray Sciberras  F.L.C.M

Kompożitur

Fuq nota personali nħossni grat u obbligat ferm lejn Sunny. Sa mill-bidu tal-karriera tiegħi niftakru jħeggiggni biex nikteb u jippreżentali poeżija wara l-oħra biex nimmużikahom. B’sempliċiment telefonata jew laqgħa ta’ ftit minuti konna nifhmu lil xulxin. Hekk twieldu u ssawwru t-23 bicca xogħol li ktibna flimkien.

Chiara Siracusa 

Irrapreżentat lil Malta tliet darbiet fil-Eurovision song contest fl-1998, 2005, u 2009 

Nista ngħid b’unur li għalija kien hu il-bidu ta’ “Chiara il-Kantanta”hekk kif jafni l-poplu.  Min jaf kemm il-darba għamilli kuraġġ biex nitla’ fuq il palk għax ta’ tfajla zgħira kont mistħija immens meta fil-bidu ltqajt miegħu.  Hu u Jason Cassar kienu l-ewwel żewġ persuni fl- industrija tal-mużika f’malta li emmnu fija b’qalbhom kollha. Fdawni bil-kanzunetti tagħhom u tawni dak kollu li għandi llum. Kien hemm żmien f’ħajti, meta bdejt fil-kant, fejn Sunny kien qisu missier għalija u t tfal tiegħu kbirt magħhom qishom ħuti.  B’diqa kbira tajtu l-aħħar tislima l-bieraħ meta kantajt għalih il-kanzunetta “The one that I love”,kanzunetta li naf li kienet għal qalbu bħal kull kitba oħra li kien għamel. Għalija Malta tilfet Malti ta’ qalb kbira u wisq aktar ta’ principji sodi, raġel ta veru kif jgħidu u jien tlift mentor u ħabib.

Josephine Ebejer Grech 

Kantanta u Kompożitriċi u ħadmet fl-Għanja tal-Poplu għal diversi snin

Sunny Aquilina kien bniedem b’talent kbir u persuna umli. Ta diversi kanzunetti sbieħ lil kull min għandu għal qalbu l-kanzunetta Maltija u żgur li se nibqgħu ngħożżu l-memorja għażiża tiegħu f’kull kanzunetta li nisimgħu li ħarġet mill-pinna tiegħu.

Carmelo Schembri 

Chairperson l-Għanja tal-Poplu 

Il-Kanzunetti ta’ Sunny huma profondi, ħerġin mill-qalb, u mqanqla mill-imħabba tiegħu lejn l-oħajn. Il-mewt ta’ student minn tiegħu bid-droga, qanqlitu biex jikteb il-kanzunetta Ismagħni Ftit Ħabib, l-imħabba tiegħu lejn il-Kottonera jesprimiha fil-kanzunetta ‘It-Tlett Ibliet’, u l-imħabba li kellu lejn l-għanja u l-kultura Maltija toħroġ fil-kanzunetta tiegħu ‘Għanjet il-Poplu’. Fl-2013 lil Sunny onorajnih bil-ġieħ L-Għanja li Tibqa’. Sunny ħalliena imma jibqa’ magħna permezz tal-għanjiet tiegħu li daħlu f’qalb il-poplu tagħna.  

Matthew Tonna Gillford

Ċentru 19 ta’ Novembru 1944 

Kull min hu Bormliż, żgur li jaf lil Sunny bħala raġel ġentlom, pilastru għal-lokal u artist mill-aqwa. Ili nafu minn meta kont skola Primarja, meta xi drabi kien jiġi jagħtina l-lezzjonijiet tal-arti. Għadha stampata f’moħħi, meta waqt waħda minn dawn il-lezzjonijiet kien penġielna l-Port il-Kbir waqt it-tiġrijiet tar-Regatta. Billi ovjament dawk fil-klassi l-maġġoranza tagħna konna Bormlizi, kien pinġa d-dgħajsa ta’ Bormla fuq quddiem, u kienet din id-dgħajsa li għall-gimgħat sħaħ baqgħet fuq il-‘whiteboard’ tal-klassi waħedha. Waqt dawn il-lezzjonijiet kien iqabbad lilna biex inpinġu filwaqt li kien idur magħna biex fil-waqt li jfaħħar dak li konna qed nagħmlu jagħtina parir fejn nistgħu nirranġaw. 

Ħdimt miegħu snin wara meta bdejt nokkupa l-kariga ta’ Segretarju tal-Kumitat tal-Festa ta’ Bormla. Kont nagħmel kuntatt miegħu fir-rigward tal-qari tal-provi tal-Pubblikazzjoni tal-Festa maħruġa miċ-Ċentru 19 ta’ Novembru 1944. Sentejn ilu ħdimt b’mod dirett miegħu, meta jien ħriġt bl-idea li nagħmlu CD b’diski li jirrigwardjaw lil Marija Immakulata, lil Bormla u lill-Festa. Kollha qbilna li l-lirika tagħha għandha tkun fdata f’idejn Sunny. Kont għamilt kuntatt miegħu bit-telefon u ftehmna li niltaqghu fl-ewwel jiem ta’ Ġunju. Qalli “ilħaq ikteb xi ftit noti ta’ x’għandek f’moħħok ħalli nkun nista’ nagħtik xogħol skont qalbek”. Meta iltqajna tajtu l-informazzjoni kollha u infurmajtu li jrid jikteb tmien diski, xi ħaġa li għalih żgur ma kinitx ser tkun problema, imma bl-umilta’ tiegħu kien qalli, ‘trid tagħtini ftit cans, għax il-kliem ma ġġibux kif ġieb u laħaq’. Konna ftehmna li jagħtini kollox sal-aħħar ta’ Ġunju. L-għada bqajt immeraviljat meta fl-email sibt tmien poeżiji. Meta ċempiltlu u faħħartlu x-xogħol qalli ‘ppruvajt nagħmel mill-aħjar’. Meta rrimarkajtlu li kont naf x’jien ngħid meta għidtlu li għalih mhux problema, għax fil-fatt lestihom malajr, kien weġibni “ilbieraħ bqajt nhewden u naħseb. Bil-lejl ma stajtx norqod bil-ħsieb. Fl-erbgħa ta’ filgħodu qomt, u bdejt nikteb u lestejthom”.

Kiteb diversi innijiet, pero jibqa’ magħruf l-iktar għal “Omm Beltna”, innu li fih il-qalb Bormliża tiegħu tinħass tħabbat għall-Immakulata. Innu li meta nisimgħu bħala Bormliż iqabbadni l-bard, għax nemmen li meta kien qed jiktbu kien ispirat biex ipoġġi kelma flok oħra, biex ir-riżultat ikun perfett.

Ħafna drabi dan il-kliem kien ikun it-tmiem tal-paniġierku tal-Festa jew tan-Novena. Darba kont staqsejtu kif iħossu meta jisma’ l-versi tiegħu ħerġin minn fomm il-predikatur. B’umilta kien wieġeb, “inħossni normali, imma nkun ferħan minn ġewwa”. 

Nagħlaq billi ndur lejk Sunny, u minn qalbi, għan-nom ta’ sħabi taċ-Ċentru 19 ta’ Novembru 1944, ngħidlek GRAZZI ta’ dak kollu li għamilt magħna. Int kont raġel li difficli li jinstab is-sostitut tiegħek. Ħabbejt lil Bormla u dak kollu li hu Bormliż bla limitu. Nieħu l-okkażjoni billi nbiddel ftit kliem mill-versi tiegħek u ndawru għalik stess. 

Aħna ħbiebek insellmulek,
Ngħidu fuqek l-isbaħ kliem,
Inti Sunny, f’qalbna tibqa’, 
Il-Bormlizi ta’ kull żmien!

Poeżiji ta’ Sunny Aquilina 

Kemm isbaħ

F’jum xitwi ivenven
Rajt dgħajsa  bil-qlugħ
Titbandal, tissielet 
B’nifisha maqugħ!
Rajt par ġwienaħ bojod
Itiru fis-sliem
U l-qalb hekk għamluli 
Għax rajt, flok telfien, 
Kemm isbaħ il-ħajja
Maż-żiffa tar-rebħa 
Bħall-gawwi insir
`Il fuq naf intir! 

Nittama 

Ħajti xemgħa tixgħel 
Ġo nofsha moħlija 

            U għemili duħħan
            Jidher għal ftit u jintemm fix-xejn?

Nittama
Li dawl inemnem 
Ta’ siwi, ta’ mħabba, ta’ tama

            Wara dil-ħajja 
            Iħalli jixgħel 
 Warajja!

Omm Beltna 

Int Marija l-isbaħ ġawhra, 
Int Omm ta’ din il-Belt, 
Sa mill-ewwel waqt dehet tlellix, 
Għax int safja bl-ebda għelt!

(R)  Int Omm dil-belt Cospicua
Safa tfuħ aktar mill-ġiżi
Aħna wliedek Insellmulek
Inti l-għaxqa tal-Bormliżi.

Kemm ħabbejtha ‘l dil-Belt tiegħek!  
Hi ħabbitek daret lejk
Għax ulied din il-Parroċċa
Dejjem xteħtu hawn f’riġlejk. 

(R)  

Int ix-xemx li jumna ddawwal
Lilna tħeġġeġ nhar u lej’ 
Int tressaqna għand Ibnek Sidna, 
Int twassalna għand il-Mulej. 

(R)  

Aħna wliedek Insellmulek, 
Indommulek l-isbaħ kliem, 
Inti Ommna, f’qalbna tibqa’,
Il-Bormliżi ta’ kull żmien!

(R)  

Fil-Kuruna Dehbiena fuq Rasek
L-Innu ta’ l-Inkurunazzjoni

O Marija bla ħtija nsellmulek
Int Sultana tas-sema u ta’ l-art
Sa mill-waqt tat-tnissil kont bla tebgħa,
Omm Ġesu’ kollok grazzja tħabbart!

(R) Int Sultana, l-għażiża omm tagħna
Li minn dejjem qimniek, dorna lejk,
Fil-kuruna dehbiena fuq rasek
Imħabbitna, iżborna lkoll ħdejk.

Int Marija l-faraġ u s-sliem
F’das-Santwarju meqjuma f’kull żmien!
O Marija Int tajtna lil Ibnek
Hu r-rebħa, il-bidu, it-tmiem,
L-għadu ntrifes, bla dnub sabek tlellex,
Lejk induru Marija f’kull żmien!

(R)

Int Marija l-faraġ u s-sliem
F’das-Santwarju meqjuma f’kull żmien!
Fuqna żomm ħarstek ħelwa Marija
Fik it-tama u f’Ibnek Feddej,
Għalhekk ħalqek sabiħa, hekk safja
Għax Int Omm l-Iben t’Alla, l-Mulej!

(R)

Int Marija l-faraġ u s-sliem
F’das-Santwarju meqjuma f’kull żmien!
B’ħajr u glorja lil Alla u b’tislima lil Marija Immakulata, Omm Beltna