Paġna Letterarja, It-Torċa, 2018 – 2019

Awtur: Charles Flores; Pubblikazzjoni: Horizons

Jista’ jkun li l-ġenerazzjoni żagħżugħa ta’ kittieba u poeti li ħafna baqgħu jirreferu għalihom bħala “Tas-Snin Sittin” u “tal-Moviment”, illum tinsab fl-istadju fiżiku tat-tielet età, iżda l-biċċa kbira minnhom għadhom attivi u ħabrieka fl-oqmsa varji tagħhom, xejn inqas il-poeżija bil-Malti.

Dawn kienu l-protagonisti fil-bidla kulturali u soċjo-politika tas-Snin Sittin, mewġa żgħira Maltija fit-tsunami kbira dinjija li bidlet għal kollox il-mod kif in-nies tħares lejn ħajjitha u lejn dak kollu li jiġri madwarha, mill-inżul fuq il-qamar eżattament ħamsin sena ilu sal-gwerra u l-kisba ta’ jeddijiet u libertajiet imċaħħda saħansitra matul l-ewwel żewġ diċennji mill-qerda, l-imwiet u t-traġedja umana tat-Tieni Gwerra Dinjija.

Il-poeżija kienet fost il-ġeneri letterarji li l-aktar għaddew minn bidla hekk kif il-kontemporanju, l-innovativ u, kultant, ir-riskjuż u l-esperimentali beda jeħodha mat-tradizzjonali permezz ta’ tematika li ħadet bixra għal kollox differenti. Dan sakemm il-mewġ beda jbatti u l-wiċċ tal-baħar uman reġa’ sab it-trankwillità tant meħtieġa fiċ-ċiklu dejjiemi tal-ġenerazzjonijiet.

Charles Flores jirrifletti dan kollu bil-għażla ta’ poeżiji fil-ktieb ġdid tiegħu “Balluta Blues” li għadu kemm inħareġ fis-suq minn Horizons (www.horizons.com.mt). F’din il-ġabra provokattiva daqskemm hi romantika u intima, Flores jagħmel użu prattiku mill-mogħdija li twassal għas-Seklu 21, fis-sens li għaraf jara jinbtu fih ħsibijiet, tqanqiliet u fehmiet tal-lum bis-saħħa taż-żerriegħa li żera’ matul is-Snin Sittin u Sebgħin u baqa’ jisqiha u jaraha tikber. 

Il-kontenut f’“Balluta Blues” huwa l-azzar imdewweb li ħareġ minn forġa li għadha tħammar u tilheġ fuq in-nar tal-ispirazzjoni, lil hinn mid-dħaħen u l-irwejjaħ ristrettivi tal-imgħoddi, biex ingħata l-forma u s-saħħa li ż-żmien biss inissel. Il-messaġġ ta’ Flores mhux tal-bierah, anki jekk sikwit jibkih, iżda tal-lum permezz ta’ versi u lehmiet minsuġin u maħsubin espressament għas-Seklu 21.

L-istil partikolari ta’ Flores huwa wieħed fejn il-vrus jingħataw bixra kożmetika waqtiet kważi teatrali bħal fil-każ tal-poeżija “Kemm nixtieq nemmen vs l-anjostiku”.  Hawnhekk għandan vrus li tgħallimna bl-amment permezz tar-reliġjożita’ popolari (fosthom innu tal-Milied) li bħal donnu daħlu f’moħħ vojt f’kuntrast meta l-istess moħħ huwa kritiku, kapaċi jagħrbel u jagħżel. 

Jitħasseb mhux ftit dwar kif bl-egoiżmu tal-bniedem qed neqirdu l-ambjent.  Dan qed iwassal għal tibdil fil-klima fost oħrajn:

“Bomba tal-ħin. 
Ittektek , tredden bla waqfien,
tistenna l-waqt 
li fih la tibqa’ int 
u lanqas jien”  (p.87). 

Dan it-tqanqil għall-qerda tal-ambjent jerġa’ joħroġ ukoll fil-poeżija dedikata għal Greta Thunberg (p.98) fejn it-tfal jagħtu lezzjoni lill-kbar.  

Flores, il-poeta li jaħseb, il-poeta kritiku huwa wkoll il-poeta li jħoss u jesprimi l-emozzjonijiet tiegħu b’qawwa kbira.  Hekk jagħmel fil-poezija “L-aħħar demgħa” miktuba għal kollega tiegħu li tilef lil missieru.  

“Dik l-aħħar demgħa, da
li rajt iġġelben ma’ ħaddejk 
ħaditni magħha fuq il-vjaġġ 
li int u jien għamilna”  (p.72)

Ir-riflessjoni tal-poeta hija wkoll waħda eżistenzjali, jagħraf ir-realta’ kiefra ta’ dan il-“Paradoss fuq żewġ saqajn” li fl-aħħar ser nersqu lejn it-tmiem (p.89). 

Fil-fehma tiegħi “Tibżax” (p.100) hija l-aktar waħda li tiddeskrvi preċiż il-karattru tal-poeta.  Flores huwa dak li ma jibżax jirfes “fuq l-imgħoddi” u lanqas jerfa’ rasu u jħares “’il quddiem” (p.100).  Huwa dejjem pożittiv, anke fid-dlam u fl-aħħar mill-aħħar huwa wkoll artist:  Bħala artist huwa ħalliem, sensittiv għal dak li qed jiġri madwaru u jesprimi dawn il-ħsus. 

“Balluta Blues” huwa mżewwaq b’disinni ta’ Gordon Pace Flores li permezz tal-arti kaligrafika tiegħu, kif qal fid-daħla tiegħu għal din il-ġabra eċċitanti l-kittieb u poeta Victor Fenech, “jagħmel il-ktieb artistiku daqskemm riflessjonist.” Fenech iżid: “Żgur li l-arti kaligrafika ta’ Pace Flores, kultant fil-forma ta’ graffiti, drabi oħra fi żwieġ perfett mal-kontenut, mhux biss iżżejjen imma wkoll tikkumplimenta l-kitbiet ta’ Flores bil-forom u l-kuluri varji tagħha.”

Paġna Letterarja, It-Torċa, 22 ta’ Diċembru 2019

Eman Bonnici 

Pubblikazzjoni Heritage Malta flimkien ma’ Campo Santo Ltd. 

Dan il-ktieb xtaqt ġibdu matul ix-xahar ta’ Novembru imma nqalgħu ċirkostanzi oħra li ma kellix kontroll fuqhom.  Pero’ kif naf u l-mewt m’għandiex staġni anke jekk ftit ftit bdew igerrbu l-jiem ferrieħa tal-Milied.  U għalhekk ma qagħadx nistenna aktar biex naqsam magħkom dan il-ktieb sabiħ.  

B’xorti ħażina minħabba l-kruha tal-mewt mhux dejjem naprezzaw il-ġmiel taċ-Ċimiterju tal-Addolorata.  Anke jekk għan-nisrani il-mewt mhijiex it-tmiem imma l-bidu ta’ ħajja eterna.  Il-ġmiel taċ-Ċimiterju tal-Addolorata għaldaqstant donnu joħroġ f’kuntrast man-niket li ġġib it-telfa tal-għeżież tagħna.  Mhux dan kien imma l-ħsieb tal-ġenju Perit Emanuele Luigi Galizia.  Galizia tana l-idea ta’ pajsaġġ lejn il-ħajja eterna. Għamel użu tajjeb mit-tlajja li jwasslu sal-Knisja – id-Dar t’Alla li tirrapreżenta l-Eternita’.  

Heritage Malta flimkien ma ‘ Campo santo Ltd, operaturi taċ-Ċimiterju ta ‘ Addolorata, ikkollaboraw flimkien biex ippublikaw dan il-ktieb iċ-Ċimiterju ta ‘ Santa Marija Addolorata: Storja, Arti, personalitajiet. It-tnedija tal-ktieb saret fil-Kappella unika tal-Madonna Addolorata li tinsab fiċ-Ċimiterju.

L-awtur u r-rappreżentant ta’ Camposanto Ltd qal: “Huwa pjaċir li nara dan il-ktieb jiġi ppubblikat. Kien f’waqtu li din is-sena jiġi pubblikat billi fl-aħħar Mejju aħna ċċelebrajna l-150 anniversarju mill-ftuħ u l-barka uffiċjali taċ-Ċimiterju ta ‘ Addolorata. Dan il-ktieb huwa bbażat fuq tliet aspetti: l-oriġini u l-istorja taċ-Ċimiterju, mawra ggwidata u lista dettaljata li tindika l-oqbra ta ‘ diversi personalitajiet midfuna hawn”, 

Huwa kompla:  

“Ħsibt li kienet ħasra li l-informazzjoni kollha ma ġietx miġbura fi ktieb. Għalhekk, Camposanto Ltd hija tassew kburija li ħadmet mal-Heritage Malta biex tara dan il-ktieb ippubblikat, peress li minbarra r-restawrazzjoni u l-estensjoni tagħha, aħna issa qed niddokumentaw ukoll dan il-wirt notevoli li Sfortunatament mhux dejjem iġib l-attenzjoni mistħoqqa. “

Dan il-ktieb jinqasam f’numru ta’ kapitli li jagħtu ħarsa komprensiva ta’ dan il-post sagru u fl-istess ħin joħroġ bl-aktar mod qawwi s-sbuħija tal-arkitettura Gotika, li rrid ngħid mhux daqstant komuni f’pajiżna. Wara d-daħla interessanti u numru ta’ preżentazzjonijiet, il-ktieb jagħti ħarsa lejn l-istorja ta’ dan iċ-ċimiterju. Imbagħad ikompli dwar l-amministrazzjoni taċ-ċimiterju.  Qatt kontu tafu ngħidu aħna xi kliem partikolari li jifhmuh biss min jaħdem iċ-ċimiterju, li huma referenzi għal xi nħawi f’dan il-kumpless kbir?  Ibgħad għandna mixja f’dan il-post fejn nammiraw, anke permezz tar-ritratti sbieħ ta’ Pierre Balzia il-kappelli u skultura frott il-ħila u t-talent Malti.   Wara nsibu numru ta’ personalitajiet għax ta’ min ngħidu li dan il-post, minbarra li fih innifsu huwa għani f’dik li hija sbuħija arkitettonika huwa daqstant ieħor huwa għani fil-personalitajiet li hemm midfuna fih.   Mixja f’dan il-post għalhekkk hija waħda edukattiva daqs kemm hi spiritwali.   Il-ktieb jagħlaq b’noti u referenzi u biblijografija. 

Dan il-ktieb huwa editjat minn George Agius u Godwin Vella, u b’ritratti sbieħ fotografu Pierre Balzia li jgħinnuna napprezzaw ferm aktar il-ġmiel ta’ dan il-post.

Inħeġġeġ ħafna li takkwistaw kopja ta’ dan il-ktieb

(Paġna Letterarja 8 ta’ Diċembru 2019)

Bertram Portelli huwa l-awtur tar-rumanz Il-Polz Li Baqa’ Jħabbat (2014), tal-ġabra ta’ novelli L-Aħħar Majnata (2016) u tar-rumanzett L-Appartament Numru Tmienja (2018). Bertram Portelli huwa l-awtur tal-ktieb tal-attivitajiet Jerġgħu Jsiru Tfal (2013) mibni fuq l-istejjer Darbtejn Insiru Tfal ta’ Charles Casha u koawtur tal-ktieb tal-attivitajiet mibni fuq il-ktieb Il-Każ Kważi Kollu tal-Aħwa DeMolizz ta’ Clare Azzopardi (2014). Huwa wkoll l-editur taż-żewġ volum tal-ktieb Omm ta’ Bosta Wlied – Minn Birmiftuħ sal-Gudja (2014 u 2018). Żewġ novelli qosra minn tiegħu dehru wkoll fl-antoloġija Għidli Mitejn – Tell Me 200 (2014) Preżentament, Bertram qed jaħdem fuq proġetti oħra ta’ pubblikazzjonijiet.

• Bertram, ma nistax nibda din l-intervista u ma nsemmix l-aħħar ktieb tiegħek Ċajt ta’ Klassi u Battuti oħra.  Dan hu parti minn sensiela ta’ kotba, irridu ngħidu bi preżentazzjoni ferm sabiħa u li kollha jġibulek tbissima.  Din is-sensiela hija familjari mal-qarrejja ta’ din il-paġna għaliex m’ilux wisq li intervistajt ukoll lil Mark Schembri u tkellimna propju dwar din is-sensiela. Xi jfissru għalik li dawn l-espisodji ħelwin li sabu posthom fi ktieb hekk sabiħ?

Grazzi Omar ta’ din l-intervista. Kif għedt tajjeb inti, dan il-ktieb huwa l-iktar proġett riċenti tiegħi u li ħdimt fuqu matul dawn l-aħħar snin. Irrid qabelxejn nirringrazzja lid-Dar tal-Pubblikazzjoni KITE tal-fiduċja li wrew fija billi afdawni b’dan il-ktieb li kif għedt tajjeb inti, jifforma parti minn sensiela ta’ kotba b’rakkontar ta’ anedotti ħelwin minn diversi sferi tal-ħajja. Bħal kull professjoni oħra, aħna l-għalliema, niltaqgħu ma’ diversi episodji ħelwin waqt il-ħidma tagħna li jnisslu tbissima fuq fommna. Hija opportunità biex il-qarrejja jilmħu dejjem aktar l-aspett uman tal-għalliema tagħna li kultant, sfortunatament, minħabba l-pressjoni dejjem tikber tax-xogħol, kultant ninsewh.

• Inzertajt li jien għalliem u għal numru ta’ snin ħdimt fi klassi.  Nista’ nirrelata ħafna magħhom.  Però anki l-qarrejja għax kollha kemm aħna studenti.  Kollha dħakna xi ftit jew wisq b’xi ċajta fil-klassi. U nazzarda ngħid li wkoll ħfirna meta ġenwinament xi għalliem żbalja ftit.  Bejnietna, li l-għalliem jinsa t-toaster, ġrat lili wkoll. Fost l-aneddoti ħelwin oħra f’dan il-ktieb insibu tal-istudent li jsaqsi għalliem fartas parir dwar xagħru, l-għalliem li jitfixkel student ma’ ieħor u f’jum il-ġenituri jfaħħar student li qatt ma jagħmel xogħlu.  X’wasslek biex tiġbor dawn l-aneddoti u x-xogħol kien jinvolvi?

Kienet dejjem xewqa tiegħi li xi darba nagħmel damma simili għal din. Matul is-snin, minbarra d-diversi episodji ħelwin li għaddejt minnhom jien bħala għalliem, kienu wkoll diversi għalliema u edukaturi oħra li waqt xi diskursata informali, konna nirrakkuntaw bejnietna xi wħud minn dawn l-episodji li ejjew ngħiduha kif inhi… illum li nħarsu lejhom bħala avvenimenti passati, nidħqu, iżda xi kultant ikunu episodji li dak il-ħin iġibuk f’sitwazzjonijiet xi ftit jew wisq strambi dwar kif għandek taġixxi. Niftakarni li fuq pitazz li kont inġorr miegħi fil-basket tax-xogħol, kont inniżżel xi episodji li kont ngħaddi minnhom jien li kienu jnissluli tbissima. Aktar tard, ġietni l-idea li niġbor aneddoti simili mingħand edukaturi differenti u ndommhom f’pubblikazzjoni. Ħsibt u rajt li tali pubblikazzjoni toqgħod tajjeb ħafna fis-sensiela li qed tipproduċi KITE matul dawn l-aħħar snin u minn madwar sentejn ilu lil hawn bdiet ħidma sħiħa biex illum jista’ jkollna f’idejna dan il-ktieb. Il-proċess, minbarra diversi laqgħat mal-pubblikatur, kien jinvolvi wkoll, fost oħrajn, il-kuntatt ma’ persuni u personalitajiet differenti biex tinġabar din id-damma. Ir-rakkonti kienu jitwasslu lili bil-fomm jew inkella bil-kitba, xi kultant anki f’punti żgħar. Imbagħad, min-naħa tiegħi kont nikteb dawn l-aneddoti biex fl-aħħar mill-aħħar, ir-rakkonti jkunu kollha uniti. Dan il-proċess kien jinvolvi wkoll l-editjar biex jintgħażlu l-aktar rakkonti xierqa. M’għandniex xi ngħidu li ċ-ċirasa fuq il-kejk huma l-karikaturi li jagħnu lil din il-pubblikazzjoni, xogħol il-bravu Mark Schembri.

• Tippermettili forsi nieħu l-okkażjoni biex nirringrazja minn qalbi lill-għalliema għax-xogħol siewi tagħhom. 

Ningħaqad miegħek jien ukoll Omar f’dan ir-ringrazzjament lil tant għalliema li minkejja li kultant ma jirċevux l-apprezzament li jixirqilhom, ikomplu jaħdmu bla heda għall-ġid tal-istudenti. Niftakru li l-għalliema huma indispensabbli fil-formazzjoni ta’ wliedna. Ejjew napprezzaw aktar xogħolhom.

• Iż-żgħażagħ  huma ferm għal qalbek.  Fil-fatt fir-rumanz Il-Polz li Baqa’ Jħabbat inti semmejt l-atmosfera u t-taħdit fil-canteen tal-università, it-taħdit permezz tal-kompjuter u l-“ħoss tal-popup” il-mowbajl, l-assignments, l-entużjażmu u l-eċċitament meta jiltaqa’ ma’ tfajla ġdida u l-atmosfera tat-Tnejn wara tmiem il-ġimgħa, fost oħrajn. Dawn huma kollha xhieda ta’ kemm dan ir-rumanz ħareġ minn pinna żagħżugħa. Tidher kemm tifhem liż-żgħażagħ ukoll.  X’tgħidilna dwar dan?

Iż-żgħażagħ mhumiex biss il-futur tas-soċjetà tagħna, iżda huma wkoll il-preżent. Il-ħidma tiegħi ta’ kuljum mal-adolexxenti u ż-żgħażagħ tgħinni napprezza aktar il-potenzjal kbir li għandhom. Barra minn hekk, Il-Polz Li Baqa’ Jħabbat li kien l-ewwel xogħol letterarju tiegħi, kien lest mill-kitba sħiħa tiegħu meta kelli 24 sena u allura kont għadni kemm temmejt l-esperjenza Universitarja, fejn huwa ambjentat il-parti l-kbira tar-rumanz. Nista’ nistqarr li l-udjenza li l-aktar inħobb nikteb għaliha, hija l-udjenza żagħżugħa. Barra minn hekk ħafna mill-karattri tal-kitba tiegħi huma karattri żgħażagħ. Mal-udjenza żagħżugħa nħoss li nista’ nesperimenta aktar bil-kitba tiegħi għax nista’ mmur anki lil hinn minn dak li huwa konvenzjonali. Bi pjaċir ngħid li Il-Polz Li Baqa’ Jħabbat, intlaqa’ tajjeb ħafna tant li f’dawn il-ġranet għadha kemm ġiet stampata t-tielet edizzjoni tiegħu u minkejja li mill-ewwel edizzjoni tiegħu kelli kitbiet oħra ppubblikati, dan ir-rumanz baqa’ l-aktar imfittex mill-qarrejja. Nistqarr miegħek ukoll li fost il-kitbiet tiegħi, dan ir-rumanz, forsi anki għax kien l-ewwel xogħol tiegħi, jibqa’ l-aktar marbut ma’ qalbi u l-aktar wieħed li fih wieħed jista’ jħoss il-polz – jekk tippermettili nuża parti mill-isem stess – tiegħi bħala awtur. Min jaqra Il-Polz Li Baqa’ Jħabbat, jista’ jifhem aħjar fejn tħabbat qalb Bertram.

• Li jolqotni fil-kitba tiegħek Bertram iżda huwa li minkejja dan l-aspett inqas impenjattiv bħalma huma ċ-ċajt fil-klassi u l-ħajja żagħżugħa, inti wkoll persuna riflessiva. Sa minn dan l-ewwel ktieb tiegħek Il-Polz li Baqa’ Jħabbat inti wrejt li kapaċi tidħol fil-profond.  Ngħidu aħna nsibu l-karattru ta’ Gabriel fejn minbarra l-problemi tal-istudju, jiżdied ukoll il-mard. Meta nħabbtu wiċċna mar-realtà kiefra ta’ mard, bħall-kanċer, psikoloġikament nitfarrku u  niġu wiċċ imb wiċċ mal-mewt. U mbagħad forsi l-bniedem jistaqsi, għaliex it-tbatija u għaliex jien?  Xtaqtek tgħid xi ħaġa dwar dan l-aspett.  

Kull min jafni Omar, jaf li jiena bniedem ċajtier u li ċ-ċajt nieklu bħall-ħobż. Iżda mbagħad jiena wkoll bniedem li naħseb ħafna… kultant iżżejjed. Nara lili nnifsi bħala persuna sensittiva li l-ħajja tiegħi u dak li nosserva madwari jwassalni biex naħseb u nidħol fil-profond. Ma nafx nieqaf biss fuq dak li jidher minn barra, iżda nidħol fil-profond tas-sitwazzjonijiet li nsib ruħi fihom jew li nara madwari. Xi kultant tbati ħafna meta tkun persuna ta’ dan it-tip, iżda fl-istess waqt ma tkunx tista’ timmaġina lilek innifsek mod ieħor. Il-ħajja tista’ tidher sabiħa u assurda fl-istess waqt. Niftakar f’dak li kien jgħid il-filosfu Grieg Sokrate, li l-ħajja mhix eżaminata, mhix ta’ min jgħixha. Minbarra li naħseb u nirrifletti ħafna, din ir-riflessjoni nwaħħadha mal-kitba tiegħi biex inwassal lill-qarrej ħalli hu wkoll jaħseb u jirrifletti. Kull sitwazzjoni rrakkuntata fil-kitbiet tiegħi, mhix biss ġrajja ta’ qari għall-gost, iżda spunt ta’ riflessjoni. Inħoss li sfortunatament, illum il-ġurnata, qegħdin ngħixu f’soċjetà fejn l-empatija mhix fuq quddiem tal-aġenda ta’ ħajjitna u nweġġa’ meta niltaqa’ ma’ nies li l-aqwa li jkunu sewwa huma mingħajr ma jimpurtahom mill-weġgħat u t-tbatijiet ta’ ħaddieħor. Nixtieq ukoll li bil-kitba tiegħi noħloq aktar kuxjenza fuq realtajiet soċjali differenti, bit-tama li nnissel ftit aktar empatija fil-qalb ta’ min jiltaqa’ mal-kitba tiegħi.

• Tara rabta bejn l-umoriżmu u t-tbissima u l-profondità tal-ħajja: it-tbissima bħala parti minn filosofija li tagħti risposta għal tant problemi tal-ħajja? 

It-tbissima hija l-mediċina ta’ ruħna. Mingħajr tbissim u mumenti ferrieħa, il-mumenti diffiċli ta’ ħajjitna jidhru aktar diffiċli u iebsa. Dan jgħodd b’mod speċjali għal min jidħol fil-profondità tal-ħajja u għalhekk nara rabta kbira bejn l-umoriżmu u l-profondità tal-ħajja. Ħafna drabi, min minn barra jkun jidher li moħħu biss fiċ-ċajt, ikun l-aktar persuna li tidħol fil-profond tal-ħajja. B’ebda mod mhu qed ngħid li l-ħajja fiha biss imrar, altru li le. Allaħares! Iżda t-tbissim u l-umoriżmu jagħti dejjem togħma itjeb lill-esperjenzi ta’ ħajjitna u huma bħal duwa mill-aktar effettiva għal min ikun għaddej minn mumenti ta’ dlam. Għalhekk meta quddiemna naraw biss sħab iswed, għandna dejjem nagħmlu kuraġġ, nafdaw f’Alla u nimxu ’l quddiem. Wara l-lejl, dejjem jisbaħ jum ġdid u bi tbissima fuq fommna nagħmlu l-jum isbaħ għalina u għal dawk li niltaqgħu magħhom.

• Qed nitkellmu dwar il-valuri fundamentali tal-bniedem, però fil-bniedem dawn jieħdu bixra materjali biex ngħid hekk u huma importantissimi.  Meta wieħed jagħraf għeruqu u minn fejn tnissel, jasal biex japprezza aħjar dak kollu li għandu u dak li wiret mingħand l-antenati tiegħu. Inti naf li tgħożż ħafna għal qalbek il-Gudja, raħal twelidek, u anki l-Madonna li hija l-patruna ta’ pajjiżek.  Xtaqt naqbadlek ftit fuq dawn l-aspetti fid-dawl taż-żewġ volumi tal-pubblikazzjoni li inti editur tagħhom Omm ta’ Bosta Wlied.  Qabel xejn, x’tifsira tara f’Marija fid-dawl tal-kuntest Malti b’mod ġenerali?  Nafu kemm Malta hawn devozzjoni kbira lejn il-Madonna, naturalment mhux fil-Gudja biss.  Kif tħares lejha din id-devozzjoni lejn Ommna Marija? 

Dak li aħna llum, kemm fuq livell individwali, kemm fuq livell lokali u anki fuq livell nazzjonali, hwma riżultat ta’ dak li writna mingħand ta’ qabilna. M’għandniex xi ngħidu li ma’ dan il-wirt jintgħaġnu l-esperjenzi li tkun għaddej minnhom f’ħajtek. Iżda nemmen li jkun għajb għal dik il-persuna, lokal jew pajjiż li biex jidher modern jew differenti, jarmi dak li jkun wiret mingħand il-ġenerazzjonijiet li għexu qabilna. L-iskop tal-volumi ta’ Omm ta’ Bosta Wlied huwa propju dak ta’ kuxjentizzazzjoni ta’ dak li sawwar lil raħal twelidi l-Gudja. Il-fatt li huwa magħmul minn artikli differenti narah bħala ktieb li jagħti leħħiet ta’ dawl fuq aspetti storiċi, artistiċi u soċjali li sawruna f’dak li aħna llum.

Bħal nazzjon, Marija dejjem kellha sehem ċentrali fil-ħajja tal-Maltin. Biżżejjed nagħtu ħarsa lejn l-ammont ta’ knejjes, kappelli, toroq u ismijiet li huma marbuta ma’ din il-figura tant għażiża għalina l-Maltin. Bħala nazzjon nemmen li dejjem tajna importanza lill-figura tal-Omm. Il-figura tal-mara l-ħoxna taż-żmien preistoriku diġà tagħtina ħjiel tal-importanza li bħala poplu dejjem tajna lill-maternità. Dan fehmu wkoll ċar il-poeta nazzjonali li fl-Innu Malti – għalkemm mhux biss – jirreferi għal Malta bħala omm. F’dan il-kuntest tal-importanza li nagħtu aħna bħala Maltin lill-omm, inħoss li Marija hija figura ċentrali għalina bħala poplu tant li wkoll insibu diversi avvenimenti storiċi li għal min jemmen, seħħew providenzjalment f’festi Marjani. Insemmu fost oħrajn il-ġrajja tal-Konvoj li baqa’ magħruf bħala l-Konvoj ta’ Santa Marija u l-ġrajjiet storiċi ta’ pajjiżna marbutin ma’ jum it-twelid ta’ Marija fit-tmienja ta’ Settembru. Xhieda ta’ din l-imħabba lejn Marija hija żgur id-devozzjoni li tidher f’jum id-Duluri. Oliver Friggieri jiddeskrivi l-purċissjoni b’Marija Addolarata b’mod mill-aqwa: L-Akbar Mass Meeting u hekk hu, għax Marija tiġbor warajha lill-poplu mingħajr distinzjoni.

• Fil-ktieb inti xtaqt titfa’ dawl fuq dak li missirijietna ħadu ħsieb, fi kliemek “ixettlu u jkabbru f’siġra li tat il-frott li qed ingawdu aħna llum”.  Inti għalhekk tħares lejn l-istorja, l-arti u l-arkitettura f’dan il-ktieb, u anki l-komunità b’mod ġenerali.  Kemm huma importanti li minkejja l-progress nibqgħu ngħożżu dak li ħallewlna missirijietna?

Min jipprova b’mod dirett jew indirett inessi jew iwarrab il-valuri u l-wirt li rċevejna mingħand ta’ qabilna, ikun qiegħed jiżra żerriegħa perikoluża li bħal dudu ċkejken jibda jnawwar l-identità tagħna, jiġifieri dak li jsawwarna. Għalhekk, filwaqt li ma nistgħux neħlu fil-passat u rridu naġġornaw mar-realtajiet tal-lum, dan ma jistax isir għad-detriment ta’ dak li writna u li tant ħadmu għalih missirijietna.

• Aspett ieħor li inti trattajt u użajt il-ħiliet artistiċi tiegħek biex tesplora huwa l-paranormal.  L-appartament numru tmienja, x’hemm stramb fih? 

Dan kien ġeneru li esperimentajt bih riċentament. Il-paranormal huwa minnu nnifsu għerq ta’ misteru, dak li ma nafux jew li ma nistgħux nifhmu. Kull bniedem jesperjenza f’ħajtu esperjenzi li mhux kapaċi jagħti tweġiba għalihom bħal ċirkustanzi diffiċli li jsib ruħu fihom ħabta u sabta. F’L-Appartament Numru Tmienja ħsibt li nipprova nesperimenta b’kitba li minnha nnifisha tqanqal interess. F’dan l-appartament iseħħu ħwejjeġ li wieħed mhux la kemm jispjegahom malajr u n-numru tmienja lanqas ma hu magħżul kif ġie ġie. Imma mhux se nagħti wisq dettalji biex ma nħassar ir-rakkont lil ħadd.

• Bertram inti esperimentajt mhux biss b’ġeneri differenti ta’ kitba imma anki bi stili.  Għandek rumanzi imma għandek ukoll novelli, ngħidu aħna L-Aħħar Majnata.  Hemm xi stil li tippreferih iktar mill-oħrajn?

Il-kitba tar-rumanz u l-kitba ta’ novelli jiftħulek żewġ toroq differenti ’l fejn timraħ. F’kitba ta’ rumanz, bl-isfidi kbar tiegħu, għandek opportunità li tesplora fil-fond is-suġġett jew it-tema li tkun qed tikteb dwarha. Min-naħa l-oħra, il-kitba ta’ novella għandha wkoll l-isfidi tagħha għaliex għandek l-opportunità li twassal ġrajja sħiħa u kompleta b’mod konċiż u b’mod li fi ftit paġni trid iddaħħal lill-qarrej f’realtà li filwaqt li taf li mhix se ttul wisq, trid tkun opportunità biex il-qarrej jidħol sewwa fil-ġrajja u jesperjenzaha.

Minkejja dan kollu, ikolli nistqarr li nħoss aktar ġibda lejn il-kitba ta’ rumanz, u b’mod speċjali lejn rumanz b’lenti soċjali u psikoloġika.

• Għandek xi proġetti maħsubin?

Hemm hemm proġetti fil-ħsieb… il-ħin huwa l-akbar problema minħabba diversi impenji oħra f’ħajti. Iżda l-aktar proġett qrib li diġà beda jinħema huwa rumanz ġdid b’laqta soċjali li jittratta esperjenza ta’ ħbiberija kbira u sinċiera, tista’ tqisha ta’ aħwa li però tkun se tisfaxxa fix-xejn minħabba l-għira u l-ħażen ta’ persuna oħra. Hija ġrajja li għandha twassal lill-qarrejja biex jaħsbu u jirriflettu fuq il-kruha tal-għira u kemm persuna waħda kapaċi tnissel ħsara sempliċiment għax donnu jkun il-gost tagħha li tkisser lil ħaddieħor. Minkejja dan kollu, tul il-ġrajja se naraw kif il-qawwa tat-tajjeb dejjem tirbaħ fuq il-ħażin. Din nemminha ħafna… avolja kultant naraw il-ħażen madwarna li donnu jkun qed jiblagħna, fl-aħħar mill-aħħar, it-tajjeb dejjem joħroġ rebbieħ. Inħalli f’idejn il-qarrejja biex aktar tard ikollhom iċ-ċans li jiskopru din il-ġrajja. Għandi proġetti oħra f’moħħi, iżda dejjem nimxu pass pass.

• Fl-aħħar nett:  il-qarrejja ta’ din il-paġna kif jistgħu jsegwu x-xogħlijiet tiegħek?

Qabel xejn, Omar, nixtieq nirringrazzja minn qalbi lil dawk il-qarrejja li jsegwu u japprezzaw ix-xogħlijiet tiegħi. Is-sapport tagħhom jimlieni bil-kuraġġ biex inkompli miexi b’aktar kitbiet. Grazzi immens. Dawk il-qarrejja li jixtiequ jibqgħu aġġornati dwar ix-xogħlijiet tiegħi, jistgħu jsegwu l-paġna tiegħi ta’ Facebook Bertram Portelli – Awtur u hemmhekk isibu aġġornamenti kontinwi dwar il-kitbiet tiegħi.

Awtur: Joe Pace

Pubblikazzjoni: Merlin Publishers

Xejn ma kien jonqosna: Papa Malti, Papa Aħmed. “Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus Papam!”Il-Kardinal Massimo Falzon ħareġ fil-gallarija, ixejjer. Ma jdumx ma jibda l-inkwiet. Sa ma, waqt żjara papali fl-Art Imqaddsa, il-Papa fis-satra tal-lejl jiżgiċċa lill-uffiċjali tas-sigurtà u jgħosfor. U minn hemm tibda tfittxija u tellieqa kontra l-ħin minn aġenti Lhud, Amerikani u Palestinjani. Kulħadd jaħmi l-komplotti tiegħu, u fiċ-ċentru ta’ kollox, donnu dejjem hemm hu, Papa Aħmed. 

F’dan il-ktieb għandna parodija ta’ poplu u razza umana li jaħsbu li huma ħafna ikbar milli huma. Il-parodija iktar tinstab fil-biċċiet ta’ sieħeb Massimo (Papa Ahmed) Thomas.  

Fil-fatt l-aktar elementi b’saħħithom li nara f’dan ir-rumanz huwa l- jumanizza dawk li narawhom ‘il fuq mill-umanita’.  Ipoġġi fl-istess kejl ir-realta’ kiefra tal-bnedmin ma’ dawk li qed jgħixu f’realta’ oħra.  Pero’ l-kritika ta’ Pace mhijiex biss lejn l-istituzzjonijiet, mhijiex biss lejn il-Knisja Kattolika simbolizzata bil-Vatikan imma lejnha wkoll li ninsabu aljenati bl-affarijiet tagħna u bilkemm nifhmu lil ġar ibati qrib tagħna.  

Huwa faċli nippontifikaw u ngħidu kif ħaddieħor għandu jgħix, imma diffiċli li nwettqu bl-eżempju tagħna.   Nistgħu nkunu aljenati anke bl-istess dilettantiżmu reliġjuż, reliġjożita’ popolari li tiddomina f’pajjiżna.  Massimo (Papa Ahmed) dilettant tal-Ġimgħa l-Kbira u jrid jilbes.  

It-tieni punt li xtaqt noħroġ huwa li minkejja li Pace joħloq parodija b’dak li huwa superfiċjali, b’dak li huwa dilettantesk, taparsi reliġjuż u fil-qofol tal-essenza ma ssibx lanqas umanita’, b’waqtiet li jġibulek tbissima, pero’ hemm element ta’ profondita’ fil-ħsieb.  

“Kif taqbad tirraġuna ma’ min ħajtu qattagħha jistenna xi storja ġdida mill-ħakkiema waqt li kważi biljun jistennew il-kliem iqattar minn fommok? Kif tista’ tibda tifhem l-ansjetajiet ta’ min irid jitfa’ l-ikel f’ħamest iħluq kuljum waqt li it tlissen ‘uliedi fi Kristu’ imma taf li ‘uliedek’ se jkollhom ifittxuhom huma l-ħobżiet u l-ħutiet?” (p.59). 

Minn wara t-tistiera huwa faċli li nitkellmu dwar integrazzjoni u kif ħaddieħor għandu jġib ruħu bla ma ninsew il-kuntest aħrax li jkun ġie minnu .

Il-Papa Maltigħażel l-isem Ahmed imma kif fettillu jiżgiġġa mill-ħitan tal-Vatikan li jħabbat wiċċu mar-realta’.  U hemm jibda dak li ma jistenniex.  Naturalment qala’ kjass sħiħ.    It-tiftixa nvolviet saħansitra s-servizzi sigrieti Amerikani, l-Mossad u naturalment is-sigurta’ tal-Papa.  Li ma kinux jafu li l-Papa spiċċa f’idejn Jihadistist estrem li ppjana li jużah, u saħansitra jipprova jużah bħala suwiċida bil-ħsieb li jisplodi l-Ħajt ta’ Ġerusalemm.  U dan waqt li tkun qed tarah id-dinja kollha.  

Waqt li nagħmilha ċara li l-ktieb jiskomoda lil dawk li ma jridux joħorġu min-niċċa tagħhom ta’ konformiżmu u ma joqgħodx lura mill-għażla tal-kelma mitkellma inkluż dik vulgari, jippreżenta temi li jistħoqqolhom ikomplu jiġu mqanqla u anke diskussjoni.  Dan huwa thriller li jinżel għasel ma’ dawk kollha li l-umanita’, l-inġustizzja, l-kawża Palestinjana hija l-kawża u jistmerru l-artifiċjalita’ tal-Fidi u r-reliġjożita’ popolari vojta u bla ruħ. 

Paġna Letterarja It-Torċa, 10 ta’ Novembru 2019

Awur: Paul P. Borg; Pubblikazzjoni: Horizons

Din il-ġabra ta’ novelli WEĠGĦAT hi t-tielet minn sensiela ta’ ġrajjiet umani wara BEŻGĦAT (1986) u DEMGĦAT (2002).

L-istejjer fil-ġabra l-awtur isejħilhom ġrajjiet umani għax iseħħu madwarna llum bla ma nintebħu b’dak li jkun qiegħed iġarrab il-bniedem.

L-awtur jieqaf jirrifletti quddiem stejjer li jseħħu madwarna aktarx maħluqin mir-relazzjoni universali bejn mara u raġel. Kienet il-karba siekta tal-bniedem fil-ħajja tal-lum li mbuttatu jiktibhom. L-awtur jemmen li kull bniedem jgħix fis-solitudni tal-bejnu u bejn ruħu ukoll qalb ħafna tbissim u folol ta’ nies, imma għandu ħabta kif ifittex il-kenn u l-faraġ tal-weġgħa bħalma tarbija tfittex ħdan ommha f’bikjietha.

U l-bikja, bħat-tbissima, trid issir.

Il-letteratura mbagħad taf kif tikxef dawn is-sentimenti u tperriċhom ma’ kulħadd, waqt li sservi ta’ wens lill-kittieb meta jintebaħ li ma jista’ jagħmel xejn għajr jitħasseb u xi drabi, jibki bit-tama li l-imħabba ssolvi l-weġgħat.

Paul P. Borg kiteb bosta rumanzi bħal “Dal-lejl ġie Alla”, “Bejn mara u qassis”, “Minn fuq għal isfel”, “Għeluq”, “Anna”, u “Ċikku Fenech – Il-qtil, il-ħarba, il-bidwi”.

Jekk wieħed jaqra xogħolijiet oħrajn ta’ dan l-awtur minbarra naturalment Beżgħat u Demgħat jintebah żewġ aspetti ta’ dan l-awtur:

1.  Il-perspettiva unika tiegħu li jħares lejn is-sitwazzjoni b’mod differenti minn forsi l-kotra.  Għaldaqstant joħloq lok għal diskussjoni.  
2. Jempatizza mal-batut, ma’ min hu muġugħ u anke d-drammi fittizji tiegħu joffrulna spunt għal riflessjoni.  

Xi waqtiet fit-taħdit juża d-djalett u dan huwa spett sabiħ ħafna tal-istejjer ta’ Borg.  Ngħidu aħna: 

“Ent ukell!”  qallu lit-tfajjal. “Iwa ent ukell?”  (p.40).   Isemmi ħafna postijiet lokali ta’ nteress, Wied il-Mistra (p.329), Wied Għomor, Wied is-Sewda (p.34) u oħrajn.  

L-awtur kellu x-xorti li laħaq għamillu preżentazzjoni għal din il-ġabra Ġuże’ Chetcuti li fost oħrajn osserva:

• l-Interrogazzjoni rettorika
• is-Sarkażmu
• u l-Element Deskrittiv. 

Din hija ġabra ta’ novelli li jirriflettu r-relazzjonijiet umani u l-qagħdiet soċjali fil-ħajja tal-lum.

Awtur:  Joseph Grech 

Pubblikazzjoni:  Klabb Kotba Maltin 

Fil-Paġna Letterarja tal-25 ta’ Frar 2018 kienet deheret intervista li għamit mal-awtur Joseph Grech u fost oħrajn tkellimna dwar is-sehem tiegħu fil-Moviment Qawmien Letterarju, id-drammi ta’ Lino Spiteri u naturalment dwar il-Ktieb tiegħu “Fil-Pjazza”.  Parti sostanzjali minn dan il-ktieb huma ambjentati f’Buġibba fostom “Trijangli”,  “L-aħħar storja”, Il-Lifgħa” u  oħrajn.

U l-Pjazza kienet propja l-ispirazzjoni wkoll għal dan il-ktieb.  Il-Pjazza ta’ Buġibba jqisha bħala d-dar tiegħu; hemm kulħadd irid jgħid kelma u ssib min hu tassew interessanti kemm jekk hu Malti jew barrani.  Dawn l-inkontri jagħtu lill-awtur fuqiex jaħseb u mal-karattru ta’ dawn inħallat l-esperjenzi tiegħi sabiex noħloq storja ġdida.  Bħal “Fl-Pjazza” hawnhekk għandna wkoll numru ta’ stejjer qosra.  

Id-Dar ta’ Delina hija riflessjoni dwar iċ-ċirklu tal-ħajja, l-praspar taż-żogħżja u li donnu mbagħad nistgħu permezz tagħhom nifhmu aktar liż-żgħażagħ tagħna.   F’din l-istorja, kif jagħmel ta’ spiss, ta dik il-laqta kontemporanja fejn jispikka l-aktar il-problema tas-single mothers u l-konfront tal-ġenituri ma’ binthom Katie. 

Li jolqotni f’dan l-awtur huwa li ma tiddejjaq xejn jisfida t-taboos morali anke jekk xi ftit kontroversjali, filwaqt

li jagħraf tajjeb tirrsipetta l-integrita’ tal-qarrejja maturi tiegħek.   F’din l-istorja, ngħidu aħna, naraw ir-relazzjonijiet intimi mat-tfajla tiegħu kif ukoll l-esperimenti taż-żgħażagħ li jkunu m’għarfux eżatt is-sesswalita’ tagħhom.  Ta’ min insemmu awtur ieħor li ħadem qatigħ biex jisfida n-normi soċjali ta’ ċerta żminijiet, qed nirreferi għal Alfred Palma.    Dan narah importanti, mhux biss għax is-soċjeta’ llum saret aktar

tolleranti, imma għax bħal Palma u oħrajn Grech mela vojt letterarju, għax wara kollox jekk taħbi r-realta’ ser ikun hemm nuqqas kbir. 

Fl-istejjer ta’ Grech jinħass ħafna dan l-aspett li l-bniedem kemm issa kif ukoll żmien ilu dejjem jgħaddi mill-istess avventuri.  Naraw fost oħrajn dawk fuq il-post tax-xogħol (In-Namra tas-Safar),  l-“imqarbizza” taż-żogħżija (It-tabakk tan-nannu) u relazzjonijiet extra maritali u l-konsegwenzi tagħhom (L-Ajurplan) u tkissir tal-familja (Meta morna tal-Imġarr).   “Kulħadd irid jiekol”  hija storja tipika ta’ dak li jseħħ f’Buġibba, fil-pjazza u fil-pitch tal-Boċċi, naturalment imżewqa b’esperjenzi personali kif ukoll maħluqin sabiex inlaħħam il-karattru tal-protagonisti tiegħi –Spiru u Johnny.  Bħal Johnny, jidhru oħrajn fil-pjazza, narawhom għal ftit, nifirħu bihom, għax nafu li jkunu għaddejjin minn fejqan u jgħixu bl-għajnuna soċjali.  Malli jerġgħu jidhru jonfqu li jkollhom u spiss jispiċċaw jittalbu xi ħaġa, issib min jgħinhom u ssib oħrajn li jgħidulek mhux xogħolhom. Hekk kien jħasibha Spiru sakemm Johnny messlu qalbu.  

Waqtiet jinħassu wkoll aspetti nostalġiċi għall-ambjent ta’ dari għalkemm kif għidna, l-istejjer ta’ dari wkoll huma miżgħuda bi problemi bħal tal-lum.   Fil-kitba ta’ Grech jolqotni ħafna l-mod li bih jitratta l-aspett soċjali, b’mod sublimi fl-istorja bla ma jtellef il-gost tal-qari.  Ngħidu aħna, “La Porchetta”, “Tliet Aħwa”, “Sardinella” huma stejjer attwali ħafna jirrakkontaw grajjiet li jirriflettu ż-żminijiet tal-lum bħan-nuqqas ta’ vokazzjonijiet, id-drittijiet ċivili u l-iżvilupp bla rażan f’Buġibba flimkien mal-addatament diffiċli li wieħed iġarrab meta jiġi biex jirtira.

Insibu wkoll numru  ta’ stejjer oħrajn fuq ton aktar leġġier fosthom “Influwenza Ħamra”,  l-istorja ta’ Kola,  dik tal-aħwa Johnny u Marju fl-istorja ‘Il-Mara tal-Lampa’. 

Dawn hua stejjer li fihom il-qarrej jiltaqa’ ma’ karattri ħelwin li jnisslulu tbissima fi ġrajjiet ta’ kuljum.   Ċertament l-influwenza tal-esperjenzi tal-Pjazza jidhru sew ukoll f’dan il-ktieb, u l-awtur donnu jridu jaqsam dawn l-esperjenza magħna.  Dan għaliex hawn ser insibu numru ta’ temi kontemporani, suġġetti differenti bħallikieku qed nisimgħuhom fuq xi bank … fil-pjazza ta’ Buġibba.  U l-ħitan tad-dar ta’ Delina għandhom ħafna x’jirrakontaw!  

Joseph Grech huwa awtur li għandu numru ta’ esperjenzi pero’ baqa’ żagħżugħ.   Il-maturita’ għalhekk fil-kitba tiegħu ma xejħitux u għadha tinħass fiha l-istess enerġija.   Hawnhekk ser insibu qari leġġer għal mogħdija taż-żmien imma li joħroġ minnu wkoll aspetti biex ma ngħidx ukoll sfidi soċjali.  

Awtur:  Alex Mizzi
Pubblikazzjoni:  Klabb Kotba Maltin

 Forsi ġieli għaddejna minn xi sitwazzjoni li l-istorja tkun kemxejn twila biex tirrakontha.  Forsi jalla jekk m’għaddejna minn stejjer bħal dawn ukoll.  Żgur li meta niġu biex nirrakontawha nippruvaw naqtgħuha fil-qosor. Alex Mizzi għażel li jwasslilna l-istorja fl-ewwel persuna kif insibu bosta kotba f’pajjiżna bid-differenza pero’ li għandna aktar minn narratur wieħed.   Iżda fil-bidu tal-istorja Adrian kien mingħalih li qajla kien ser jifdallu x’jirrakontalna.  Dan għaliex Nadya li kien joħroġ magħha telqet bla kliem u bla sliem.  Taħbita mal-bieb iżda ħasdtu.  Nadya titfaċċa quddiemu bħala Mariam.  Ħdejha kellha tifla ta’ xi ħamew jew sitt snin.  X’kien qiegħed jiġri?  Għalfejn Nadya bidlet isimha?  Aktar u aktar tgħidlu li t-tifla li kellha magħha kienet tagħha.  Nadya qattgħet lejl ma’ Adrian imma reġgħet sparixxiet.   L-istorja tiżvolġi billi jerġa’ jħabbat il-bieb imma din id-darba Adrian jara żewġ pulizija, Spettur u Surġent.  U hawn induna li kien daħal f’nasba.  Sadanittant imma Kathleen tibda bil-mod il-mod tidħol lil Adrian.  Tisma’ dwar l-istorja surreali ta’ Nadya imma dlonk jibdew joħorġu flimkien.  Aktar tard insiru nafu kif Nadya spiċċat prattikament maħtufa mill-Ispettur Dimech li lagħba kif ried.  Isir jaf li din tkun qed topera b’identita differenti minn tagħha u li tkun qiegħda fuq lista tal-interpol (anki jekk hi taf li m’għamlet xejn ħażin).  Ħadilha l-passaport, il-cards tal-mobajl u l-flus u jheddidha li jekk ma tikkoperax jibgħatha lura lejn ir-Russja.  Kathleen tgħid lil Adrian li sa ċerta punt imn’Alla kienet din Nadya li laqqgħathom flimkien.  U hawn naraw kif jinbtu żewġ stejjer ta’ imħabba differenti:  Dik bejn Adrian u Nadya  u bejn Adrian u Kathleen.   

Nadya tissogra tikkuntattja lil Adrianu fl-aħħar u ħabta u sabta rnexxielha taħrab minn taħt idejn l-isptter.  Kathleen tieħu qatgħa li Nadya/Mariam ġiet lura iżda meta tkun taf li din ġiet  minħabba li kienet qiegħda tmut u riedet tara min kien se jieħu ħsieb lit-tifla (il-missjoni tagħha) tipprova tikkonvinċi lil Adrian biex lit-tifla jrabbuha flimkien (u hekk toqtol żewġ għasafar b’ġebla waħda). 

X’jiġri minn Melita wara li Nadya/Mariam tkun waslet fl-aħħar? 

Ta’ min hija Melita?

U kif fl-aħħar, meta l-Ispittur iddeċieda jtella’ lil Nadya/Mariam il-qorti, b’sorpriża għal kulħadd narawha titkellem bil-Malti? 

Dawn huma fost il-kurżitajiet li nsibu f’dan il-ktieb … imma mhux ser ngħidilkom aktar għax kif jgħid l-awtur fil-kopertina “jekk trid tista’ forsi titħajjar taqra l-ktieb”. 

Dan huwa ktieb li jsammrek u ġaladarba taqbdu f’idejk ma titlqux.  Kif jindika t-titlu hawnhekk insibu twila imma fil-qosor (fil-fatt madwar 160 paġna) mitub bi stil mexxej ħafna.  Waqt it-taħdit Mizzi jinqeda bi kliem bl-Ingliż biex aktar iqarreb lejn dak li nħobbu jew ma nħobbux ir-realta’.  B’dana kollu xorta waħda nsibu l-Malti mħaddem tajjeb ħafna.    Ċertament il-ktieb huwa Malti mżewwaq b’diversi postijiet bħal Paceville u avventimenti  fosthom Notte Bianca u Voices.    Dawn ikomplu jqarrbu aktar il-qarrej mar-realta’.  

Alex Mizzi huwa l-awtur ta’ żewġ kotba oħra ta’ novelli, “Mhux bilfors hekk…” u “Sbieħ il-Ħadd”.  Dan allura huwa l-ewwel rumanz ta’ dan l-awtur u bħal ta’ qablu ċert li mhux ser jiddiżappuntha.  Naħseb li l-awtur bħali jemmen li l-qari huwa hemm għall-gost u allura kull analiżi dwar temi f’dan is-sens tiġi irrelevanti.  Ħudu l-ktieb magħkom il-baħar, wara nofsinhar meta tkunu fl-arja kundizzjonata u ħudu gost b’dan il-ktieb.  Pero’ naturalment indirettament joħorġu bosta temi fosthom dwar il-mod kif inħarsu lejn il-barranin (f’dan il-każ ir-russi) u l-mod kif fil-ħajja nidħlu f’ċirkostanzi li ma nkunux qed nippjanaw għalihom jew qed nistennew.  Din tal-aħħar forsi hija t-tema ewlenija ta’ dan il-ktieb.  

“Storja twila [fil-qosor]” jinsab għall-bejgħ mingħand il-librara ewlenin jew mingħand il-Klabb Kotba Maltin (tel 21497036, www.midseabooks.com)

Paġna Letterarja, It-Torċa, 4 t’Awwissu 2019

Sensiela Bejn Storja u Miti

Editur: Sergio Grech; Pubblikazzjoni: Horizons

Introduzzjoni 

X’kienet l-okkażjoni meta Marie-Louise Colerio Preca spiċċat tgħanni quddiem il-pubbliku? Fejn kienet Marie-Louise Colerio Preca meta ġiet mgħarrfa bl-intenzjoni li hi tkun id-disa’ president tar-Repubblika ta’ Malta ?  Vera li ma xtaqitx il-kariga ta’ President bħal Ugo Mifsud Bonnici?X’rivoluzzjoni rnexxielha twettaq Colerio-Preca f’Ħal Qormi ta’ tlettax-il sena? Min kienu l-alleati politiċi tagħha fil-fora internazzjonali? Kif u għaliex Marie-Louise Colerio Preca rnexxielha tirbaħ anki l-appoġġ tal-Partit Nazzjonalista fin-nomina u l-eżekuzzjoni tan-nomina? U bħala mara kif rnexxielha timponi ruħha mal-Perit Mintoff f’partit iddominat mill-irġiel fis-snin tmenin? U l-Kattoliċi ‘żombi’ ta’ Marie-Louise Colerio Preca min huma u x’funzjoni għandhom fil-pajjiż? U eżattament x’nifhmu meta ngħidu li Marie-Louise Colerio Preca kienet President tal-poplu?

Tweġibiet għal dawn il-mistoqsijiet u ħafna iktar issibuhom fil-ktieb Marie-Louise Colerio Preca Id-Disa’ President ta’ Malta Bejn Storja u Miti; pubblikazzjoni Horizons u editjat minn Sergio Grech. Is-sensiela tkompli mal-pubblikazzjonijiet l-oħra fejn ġew mistħarrġa Duminku Mintoff, Patri Hilary Tagliaferro, l-Avukat Herbert Ganado, il-President Emeritus Eddie Fenech Adami, Mabel Strickland u Monsinjur Victor Grech. 

Għall-ewwel darba qed tiġi analizzata l-perspettiva ta’ Colerio Preca kemm bħala omm privata kif ukoll bħala omm in-nazzjon kif f’dawn l-aħħar snin ġie interpretat ir-rwol presidenzjali. Għall-ewwel darba jinkixfu xi borom dwar is-snin tmenin u kif il-Mintuffjaniżmu kien jaħdem internament fil-partit. Qed titwessa’ wkoll il-lenti fuq ħidmietha fil-GWU u l-qasam tat-trejdunjoniżmu li forsi ftit jafu dwarhom jew jintesew. Aspett ieħor li hu interessanti hu l-analiżi li qed issir dwar il-kuxjenza tal-President. 

Fil-ktieb dwar Colerio-Preca qed jieħdu sehem diversi kontributuri fosthom il-Prim Ministru Joseph Muscat, l-Arċisqof Charles J. Scicluna, l-Isqof Mario Grech, l-Arċisqof George Frendo, il-Prim Ministru Emeritus Karmenu Mifsud Bonnici, il-Prim Ministru Emeritus Lawrence Gonzi, is-Segretarju Parlamentari Chris Agius, il-President Emeritus Ugo Mifsud Bonnici, l-Eks Ministru Louis Galea, Dr Maria Pisani, l-MEP Alfred Sant, Patri Dijonisju Mintoff, l-Ispeaker Emeritus Anton Tabone, l-Aġent President Dolores Cristina, il-Professur Andrew Azzopardi, il-Professur Carmel Borg, Dr Marie Briguglio, Dr Simon Mercieca, il-Professur Carmen Sammut, Dr Marceline Naudi, l-imprenditur Michael Bianchi, il-Professur Stephen C. Calleya, il-Professur Kevin Aquilina, Dr Ruth Farrugia, Sammy Meilaq, l-Eks Kummissarju Għoli għall-Ingilterra Richard A. Matrenza, Helga Ellul u oħrajn. Ma jonqsux ukoll kontributuri internazzjonali fosthom l-Eks President tal-Kosovo. Fost il-kontributuri mary Rose Portelli – għalliema tal-Eks President fil-primarja.   

Fuq kollox il-ktieb fih kontribut mill-għaxar President tar-Repubblika t-Tabib George W. Vella fejn anki joffri analiżi tas-snin 80 – snin diffiċli fl-istorja politika Maltija.  Fil-ktieb hemm ukoll id-diskorsi li l-Eċċellenza Tagħha għamlet f’Jum ir-Repubblika matul il-mandat tagħha.

Bejn Storja u Miti 

Dan huwa s-seba’ ktieb minn din is-sensiela Bejn storja u miti.  Il-kotba kollha f’din is-sensiela kollha jaqbdu ma’ personaġġ u numru ta’ persuni jagħtu l-esperjenza tagħhom dwaru.  Ma niddejjaq xejn nissuġġerixxi li wieħed jakkwista din is-sensiela kollha.  Mhux biss tagħti valur lil-librerija tagħna u ssebbaħha imma żżid ukoll mal-għarfien ta’ pilastri fl-istorja Maltija.  B’dawn il-varjeta’ ta’ karattri, Grech ġa laqat aspetti differenti minn dak li jsawwarna bħala Maltin.  Waqt li fl-ewwel ktieb qabad ma’ politiku li jitfa’ dawl fuq l-istorja politika mill-gwerra sa wara l-ħelsien, fit-tieni ktieb jispikka l-qalb tad-deheb ta’ dan il-poplu rappreżentata minn Mons Victor Grech.  Imbagħad għanda wkoll il-kriżi waqt il-formazzjoni tal-idenita’ ta’ dan il-poplu, jekk nista’ nsejħilha hekk, fit-tielet ktieb ta’ Herbert Ganado li min-naħa tiegħu kien bniedem ta’ prinċipji sodi u ma baxxiex rasu anzi emmen bi sħiħ f’pajjiżna bħala nazzjon.   Fr Hilary Tagliaferro jirrapreżenta kemm il-qasam sportiv kif ukoll dak reliġjuż.  Għandna lil Mabel Strickland waħda mill-ewwel nisa fil-qasam politiku li tirrapreżenta wkoll perjodu interessanti mill-istorja ta’ pajjiżna.   Dr Eddie Fenech Adami huwa eks President, statistika u l-persuna li wassal biex pajjiżna jissieħeb fl-Unjoni Ewropeja.  

Jekk hemm titlu li xtaqt nagħmel għal dan l-artiklu huwa “Kap tal-Istat”.  Naturalment dan huwa ktieb dwar eks kap ta’ pajjiżi.   Minn dan il-ħsieb pero nislet żewġ kwalitajiet f’din il-persuna li mhux biss iżejnu l-karattru tagħha imma jirrapreżentaw lil pajjiżna:  Il-kuraġġ u l-qalb tajba.  Jidhirli għalhekk li l-President Emeritus tirrapreżenta dawn iż-żewġ kwalitajiet ta’ pajjiżna. 

Mara ta’ kuraġġ 

Il-Pesident Emeritus Marie Louis Coleiro Preca, ngħid jien li tiġbor ħafna minn dawn il-kwalitajiet kollha tal-persuni li diġa ssemmew f’dan il-ktieb.  Statista u mara b’qalb kbira.  

Coleiro Preca hija wkoll statista ta’ kuraġġ li mhux biss ma tibżax tieħu deċiżjonijiet imma wkoll ma tibżax twiddeb għal dak li huwa sew.  Simon Mercieca jgħid li:

“Għalhekk għandha ldan il-kuraġġ.  Anżi għandha l-kapaċita’ li titkellem bla biża’ fil-mument opportun.  Dak li tgħid, tgħidu b’mod ċaru dirett.  Għalhekk il-messaġġ tagħha qed jasal, għaliex kliemha qed ikun assoċjat ma’ din il-kategorija ta’ votanti, li tapprezza l-awtorita’ meta mibnija fuq is-sewwa” (p.99).  

Ta’ min wieħed ifakkar li kif tgħid Carmen Sammut, Coleiro Preca bdiet il-ħidma tagħha fl-1981 wara li l-Partit Nazzjonalista rebaħ dik l-elezzjoni b’50.9% tal-voti iżda inqas siġġijiet parlamentari.  Kien ukoll żmien ta’ riċessjoni internazzjonali u tensjoni mnebbha mill-Gwerra bierda.  “Biex Marie-Louise Coleiro daħlet għal din il-kariga f’dan il-perjodu ċertament li kellha stonku b’saħħtu u deher mill-ewwel li fil-politika ma kinetx sempliċiment għasfur tal-passa. 

L-għaqal tagħha jkompli wkoll fil-ħidma tagħha bħala President.  Anthony Miceli Demajo jgħid kif  “l-introduzzjoni ta’ kontroll rigoruz tal-finanzi u l-introduzzjoni ta’ għodod għal immaniġjar aħjar bħall-indikaturi ewlenin tal-effiċjenza kien ifisser li l-għanijiet qed jintlaħqu” (p.123). 

Fi kliem Richard A. Matrenza: 

“Il-President attwali hija mara qalbiena.  Ġellieda għall-punt.  Mhux aggressiva.  Popolari.  Mhux populista .  Ix-xogħol tidħollu.  Innovattiva” (p.86).  

Mara b’qalb kbira 

Bosta jafu li l-President Emeritus kellha qalb kbira.  Mhux l-ewwel darba li rajna wkoll xi demgħa fuq għajnejha quddiem is-sofferenza ta’ xi persuna. 

Iżda mingħajr ma nnaqqas xejn minn dan l-aspett uman ta’ Coleiro Preca, rrid norbot dan l-element ma’ dak politiku.  Għaliex il-qalb tajba tagħha Coleiro Preca sarrfitha f’impenn biex tara li sseħħ ġustizzja soċjali.  L-eks Prim Ministru Lawrence Gonzi jfakkar id-dibatti dwar il-liġi li waqqfet lill-MCESD (il-Kunsill-Malti għall-Iżvilupp Ekonomiku u Soċjali); dik dwar ir-reviżjoni tal-liġijiet tax-xogħol; dik dwar il-Kummissarju tat-tfal; dik dwar id-drittijeit tal-persuni b’diżabbilta’; dik dwar il-qasam tas-Saħħa u s-Sigurta’ fuq il-Post tax-Xogħol – u tant dibatti oħra fejn id-DNA soċjali tagħna kien ibaqbaq fuq kull konsiderazzjoni oħra” (p.67).  

L-aspett tal-qalb kbira xtaqt inwaħħdu mal-impenn tagħha li tibqa’ qrib il-poplu. Għaliex Marie Louise Coleiro Preca tħobb lill-poplu Malti.  U dan narawh wkoll fl-impenn tagħha li tqarreb il-Presidenza lejn il-Poplu.  Biżżejjed insemmi l-imbuttaturi li ngħataw lill-Kitchen Garden u l-qrubja tagha mal-pazjenti (p.124).  Dan l-impenn attiv Anthony Miceli Demajo jiddeskrivih bħala parir għalina li fi kliemu: 

“M’għandniex inkunu tajbin biss meta nċemplu biex nagħtu d-donazzjoni tagħna lill-Istrina jew meta nibbukkjaw għar-Rokestra jew meta niġru jew nimxu sal-Belt Valletta fl-avveniment annwali ta’ ġbir ta’ fondi.  Gandna nippruvaw inħobbu lill-ġirien tagħna bħalna nfusna kull ħin” (p.124).  

Konklużjoni 

Bix-xieraq illi l-konklużjoni għal dan l-artiklu nislitha minn dak li qal il-Present attwali ta’ pajjiżna l-Eċċellenza tiegħu Dr George Vella.  

“X’ser jkun l-impatt li se tħalli fuq il-Presidenza?  Iż-żmien jurina hu.  Li naf żgur hu li Marie-Louise għadha mimlija enerġija u konvint li għad fadlilha ħafna x’tagħti lis-soċjeta’, speċjalment lil dawk fis-soċjeta’ tagħna li għandhom bżonn min jgħinhom, min jerfagħhom u min joffrilhom spalla biex jistgħu jgawdu kwalita’ ta’ ħajja aħjar” (p.198).  

Iktar informazzjoni dwar dan il-ktieb tista’ tinkiteb minn fuq 21441604 jew . 

Awtriċi: Elizabeth Grech; Pubblikazzjoni: Merlin Publishers

Elizabeth Grech kitbet l-ewwel poeżija tagħha fuq biċċa karta fuq is-swar ta’ Hastings, il-Belt Valletta. Kellha tmintax-il sena, u kienet qed toħlom fl-isfond tal-ġmiel tal-baħar u l-ħajja kollha possibbiltajiet mifruxa quddiemha.

Dik il-poeżija spiċċat intremiet ftit jiem wara, fl-isvog ta’ diżappunt ta’ mħabba, imma l-imħabba għall-poeżija baqa’ għaliha minn dakinhar mod kif tesprimi l-emozzjonijiet ta’ qiegħ qalbha.

“Iżda l-kitba dejjem baqgħet fija xi ħaġa sporadika – sa ma xi tliet snin ilu rmajt il-kuraġġ li nfittex il-vuċi awtentika tiegħi,” qalet Grech. U hekk hu li fl-aħħar il-kitba kienet saret mezz għaliha kif toħlom, kif tikkontempla u tisma’ l-mużika tal-kliem.

U r-riżultat ta’ dan kollu hu bejn baħar u baħar, ġabra ta’ poeżiji kontemporanji, miktuba b’eleganza u awtentiċità profondi. F’dawn il-poeżiji Grech taqsam mal-qarrejja l-vulnerabbiltà tagħha fuq suġġetti bħalma huma l-femmininità, l-imħabba, it-telfien, il-ħbiberija, l-identità u s-sbuħija. Ħafna mill-poeżiji huma qosra ħafna, affermazzjonijiet kandidi intenzjonati biex jinqraw b’pass ferm differenti minn ngħidu aħna l-proża.

L-istil ta’ kitba ta’ Elizabeth Grech iġiegħlek tieqaf u taħseb, u timmeravilja ruħek bl-emozzjoni espressa, sa ma l-kliem iwassluk f’post ta’ paċi. Dan probabbli ġej ukoll mill-fatt li l-poeżiji tagħha huma mwielda mill-emozzjonijiet, u li tant jisplodu minn fuq il-karta dritt għal ġo qalb il-qarrej.

Kemm-il darba Grech tqum tikteb billejl. “Spiss inqum, naqbad biċċa karta u nniżżel xi kliem.” L-għada, tagħġen dal-kliem f’poeżija – kull poeżija storja għaliha.

L-ilma huwa l-element favorit tagħha. Fil-fatt, fir-reċensjoni tagħha ta’ bejn baħar u baħar, l-awtriċi ċelebri Clare Azzopardi tgħid: “Xi drabi, dawn il-poeżiji huma kalmi, siekta u saħansitra nebbiexa. Drabi oħra mqallba u mnikkta. Bħall-baħar. Fihom nixtieq nogħdos u nibqa’. ”

            Grech tagħmilha ċara fil-kitba tagħha li l-baħar minn dejjem kien importanti ħafna f’ħajjitha. Is-sjuf ta’ tfulitha qattgħethom fil-baħar blu ta’ Wied iż-Żurrieq li dejjem qieset bħala post fejn “negħreq l-uġigħ u nrejjaq il-ġisem u r-ruħ”.

            Meta telqet minn Malta lejn Pariġi – fejn għall-aħħar 17-il sena ilha taħdem bħala traduttriċi kummerċjali u letterarja – saret iżjed konxja ta’ kemm il-baħar jaf ikun “simbolu ta’ ftuħ, orizzont ta’ possibbiltajiet bla tmiem, u ħolqa ma’ dinjiet oħra”.

Vjaġġ Poetiku 

Dan il-ktieb huwa bħal vjaġġ poetiku: Titlaq minnha nfisha u ħsiebijietha, Hi bħala mara, Hi u uliedha, Hi u l-imħabba, Hi u ħbiebha u Hi u t-tifkiriet.    Il-vjaġġ huwa naturalment wieħed intelletwali pero’ ispirat ukoll kemm minn sitwazzjonijiet li mhux huma personali imma ta’ persuni li ltaqgħet magħhom u anke ta’ bosta vjaġġi barra minn xtutna.   Nifhem li l-ktieb jismu baħar u baħar ixprunat minn dawn il-vjaġġi li l-poetessa tagħmel, għallinqas bejn Pariġi fejn tgħix (għallinqas minn dak li anke nsibu f’dan il-ktieb) u Malta pajiżha.   Imbagħad l-istess titlu jindika anke dan l-idea ta’ vjaġġ spiritwali fejn għandek bidu u tmiem u mbagħad jibqa’ t-tifkira li għall-poetessa tfisser ħafna. 

Il-poetessa u ħsibijietha

Il-ktieb jibda b’poeżiji dwar l-istess ħsibijietha.  Fihom ninnota ċerta kalma imfissra b’bosta metafori bħar-riħ, xemx u l-mewġ u anke l-istess stil li jilgħab parti importanti f’dawn il-poeżiji, fosthom permezz ta’ ritornelli.  Hija tgħidilna:  

“Nixtieq inħares lejn ħsibijieti

Bħalma nħares lejn rixa

Titbandal bilmod lejn l-art” (Novembru, p.8). 

Dawn il-ħsibijiet ma jtaqqluhiex imma tħallihom joħorġu u forsi anke l-istess pinna tagħha tgħinnha tfissirhom anke fi kliem.  Il-poetessa bħal timraħ fi ħsibijietha, tgħarrex ġo fiha u tixtieqhom illi joħorġu (Kliem, p 7).  

Mal-ħsibijiet interjuri hemm ukoll l-artefatti, u l-passi li hija tħalli warajha.  Dawn iħallu l-marka tagħhom fuq il-ħitan (p.10).  

“Dal-ħitan imċappsa 

bir-riħ

Imtaqqba b’tifkiriet

ta’ kull lewn, 

jafuni ta’ taħt fuq, 

ta’ ġewwa barra”  (p.10). 

Naraw anke l-idea taż-żmien, it-traċċi u l-lini tar-riħ.  Nara rabta bejn l-ewwel kapitlu u anke l-aħħar wieħed fejn terġa’ tħares lejn it-tifkiriet.   Huma l-esperjenzi tagħha u anke t’oħrajn imma li hija wkoll esperjenzat għaliex hija dejjem tosserva li sawruha.   Tgħaqqad b’ħila kbira l-imgħoddi mal-preżent.  L-imgħoddi jgħarrafha wkoll dwar il-ġejjieni.  

Il-Mara

Dawn il-poeżiji jiċċelebraw il-mara.   Il-mara li tagħti l-ħajja.  Il-mara li tħobb.  Xi poeżiji fakkruni fi studji differenti tal-femminita’ u tal-mara anke lokalment, fosthom ta’ Pauline Miceli.  Naraw il-bidla, t-transformazzjoni fil-mara li tagħti l-ħajja (p.19) imma xorta tibqa’ sabiħa.   Għaliex wara kollox, 

“ħadd ma jista’ għaiha:

Għandha l-ħolqien

Maqbud bejn dirgħajha” (p. 19).  

It-tbatija tal-mara li tagħmel dan b’tant imħabba, terġa’ tmur lura għall-ħajja normali tagħha.  Terġa’ tmur lura fuq ix-xogħol wara dak kolu li tkun għaddiet minnu.  

“Riġlejja jġorru ljieli bla rqad” (ġildtek mitbugħa fuq ġismi, p. 21). 

L-esperjenza mat-tfal, bħal rakkont.  Tispjega lit-tifla dak li huwa diffiċli tifhem:

“U jien nafa kif se nfiehmek

Li fil-ħarifa, 

Pariġi titniegħes fil-griż” (p.24). 

Imnebbha wkoll mit-tempji tagħna fejn insibu l-mara tal-fertilita’ (Tfakkarni f’Marlene Saliba).  Il-mara r-rieqda (p15) hija simbolu tal-fertilita’ pero għandha rabta wkoll ma’ Malta u għalhekk hawnhekk għandna 

Imbagħad l-awtriċi tkompli billi titratta l-femminita’ f’kapitlu ieħor li jħares lejn l-esperjenza tagħha bħala omm.  Hawn insibu waqtiet ħelwin ħafna u l-impenn anke tal-omm.  Kif għidt qabel f’din il-ġabra bħal tisma’ t-tħaxwix tal-weraq, titpaxxa biż-żiffa tar-riħ, tistrieħ fuq il-mewġ tal-baħar.  L-awtriċi twasslilna din il-kalma.  Pero’ jidher li din is-serenita’ għaddietha wkoll lill-uliedha.  Anke meta dawn ma jistgħux jorqdu. 

“Ibni, 

għodd iż-żkuk li ssib 

fit-triq lura mill-iskola, 

għodd iċ-ċagħaq u l-arzell

mimli bl-għanja tal-baħar” (ix-xemx torqod fil-baħar, p30)

Poeżija ta’ Mħabba

Parti kbira minn din il-ġabra hija dedikata għal poeżiji ta’ mħabba.  Dawn għandhom jolqtu lill-qarrejja għaliex il-poeżija ta’ Grec hija waħda diretta, bil-messaġġ fil-wiċċ għalkemm mhux nieqsa la mill-metafora u lanqas mill-profondita’.   L-imħabba tfissirha bl-aktar mod qawwi, b’metafori sbieħ li fihom infushom se jdaħħlu lill-qarrej fl-istess esperjenza sentimentali. 

“U għidtli

li jien il-kulur aħmar tiegħek; 

u jien għidtlek 

li int il-kuluri kollha

li jħellu f’għajnejja” (ħabbejtni, p.36). 

L-imħabba narawha f’sitwazzjonijiet differenti  bla ma tibdel it-tifsira tagħha.  Dawn huma ispirati mill-vjaġġi tagħha stess jew li tkun semgħet (Eżempju ramallah,  p. 39).  Tagħraf il-bżonn tal-imħabba fin-nuqqas tagħha.  U dan mhux biss fil-għawġ imma anke fi kwalunkwe mument ta’ firda, ngħidu aħna minħabba xogħol.  Il-firda Grech tiddeskriviha b’metafori qawwija, saħansitra fl-użu tal-konsonanti qawwija f’kuntrast ma’ dawk rotob li jfissru l-waqtiet ta’ mħabba fil-poeżija eric satie -1. Lento, (p.46)

“Dar-riħ imgħaddab

irid imiegħek l-art u kollox magħha, 

kilba mrażżna wara raqda twila. 

Illum.”

Għandna b’mod ċar bejn “ilbieraħ” fejn kien hemm l-hena u llum imfisser bħala “tgerbibt fiż-żrar” (p. 46) 

F’dan il-kapiltlu tlaqqgħana wkoll ma’ sitwazzjonijiet ħelwin fosthom ġibda emozzjonal lejn persuna waqt xi konferenza (p.51). Laqatni ħafna l-mod kif tiddeskrivi l-mument ta’ firda bil-metafora tal-metro (p.57), forsi hawn irrid nistqarr anke l-għażla preferenzjali tiegħi billi jien użajt il-metafora tal-ferrovija f’poeżiji tiegħi għalkemm mhux f’dan il-kuntest ta’ mħabba. 

Tifkira

It-tifkrira hija bil-wisq importanti għall-Grech tant li kważi tibża’ li titlifha.  

 “Hemm biss skiet leħenek

Inemnem ġo fija. 

U wisq nibża  li ninsieh.” (p.81)

Kif għidt aktar ‘il fuq it-tifkira hija parti mill-identita’, minn dak li sawwarha kemm jekk direttament u kemm jekk permezz ta’ diversi inkontri li hija għamlet.   Naraw kif pereżempju l-waqtiet ta’ firda fejn hija bħal tagħmel sforz biex ma tibkix (p.77). 

Issemmi fit-tul l-imħabba tal-omm pero’ ma tnaqqas xejn mir-relazzjoni bejn missier u ibnu (p.90).  

Konklużjoni mill-Pubblikaturi 

            bejn baħar u baħar huwa pubblikazzjoni Merlin Publishers, parti minn inizjattiva tagħhom li jħeġġu l-esplorazzjoni tad-dinja tal-poeżija. “Spiss nimmaġinaw il-poeżija bħala xi ħaġa mħarbxa fuq xi parċmina minn xi filosfu mitluf f’nofs deżert jikkontempla l-umanità,” qal Chris Gruppetta mill-Merlin. “Bl-istil aċċessibbli tagħha, Elizabeth tbiegħed din l-awra ta’ xi ħaġa astratta u mbiegħda, u turina kif il-poeżija taf tkun xi ħaġa tagħna u viċin tagħna.”

bejn baħar u baħar jinsab għall-bejgħ mill-ħwienet tal-kotba kollha jew direttament minn merlinpublishers.com

Paġna Letterarja It-Torċa, 16 ta’ Ġunju 2019

Awtriċi: Helen Borg
Pubblikazzjoni: Horizons

Il-kitba tar-rumanzi storiċi evolviet b’mod interessanti ferm f’pajjiżna u filwaqt li żammew l-istess karatteristiċi, qed ninnutaw fihom stili li aktar jirriflettu ż-żmien tal-lum.  

L-istorja titratta dwar tfajla jisimha Marija li fi dwejra ċkejkna, ltaqgħet mal-imħabba ta’ ħajjitha u minnha nibtet storja li baqgħet sejra għal aktar minn ħamsin sena. L-istorja hija ambjentata fl-1940 meta d-dinja kienet qed tiffaċċja waħda mill-agħar gwerer li qatt rat l-istorja. 

Marija toħroġ tqila qabel iż-żwieġ.  Il-familja tagħha ikunu irrabjati ħafna magħha imma bl-għajnuna ta’ qassis li jkun jaħdem fil-parroċċa tagħhom, Marija tmur tgħix ma’ familja Ħal Tarxien sa ma twelled it-tarbija.  Hawnhekk tinbet saga ta’ familja fi żmien l-imgħoddi 

 Fl-isfond tal-istorja tagħha, it-tieni gwerra dinjija tiħrax sew. Meta jitwieled it-tifel (ĠoĠo) tkun se tieħdu l-istitut imma il-familja fejn tkun welldet tirrifjuta u jrabbu lit-tifel huma. L-istorja tinqasam fit-tnejn, fuq naħa Marija li jkollha titgħallem tgħix ħajjitha mill-ġdid u fuq in-naħa l-oħra, it-tifel. Filwaqt li Marija tiżżewweġ u jkollha ulied oħra, Ġoġo jimrad bil-poljo u jgħaddi minn perjodu diffiċli ħafna f’ħajjtu. Il-ħajja ta’ Marija ukoll tieħu xeħta kerha meta titlef lil żewġha f’eta żgħira. Tiġġieled kontra s-soċjeta u tibqa’ ma tiżżewwiġx biex tkun tal-maħbub tagħha li kien ukoll missier Ġoġo. Ġoġo jitlef lil ġenituri addottivi tiegħu ta’ eta tenera imma jibqa jieħu ħsiebu Pawlu li kien ħuħ tar-rispett. Meta jikber isir iħobb tfajla li wara ftit niskopru li kienet fil-fatt oħtu mill-istess omm. Jinnegawlhom li jibqħu jiltaqgħu mingħajr ma jagħtuhom raġuni. Jgħaddi ż-żmien u Ġoġo jiltaqa’ ma’ tfajla minn Ħal Tarxien stess u jiżżewwiġha. Meta jkollu l-ewwel iben tiegħu, imur biex jurih lil ommu imma jispiċċa jagħtiha tgħajjira. Ħajjithom tibqa’ għaddejja sa ma Ġoġo jaqbdu kanċer u jmut qabel ma jagħlaq ħamsin sena. Malli tisma’ b’dan l-aħbar Marija, tieħu kedda kbira wisq u tibqa’ sejra sa ma tmut hi wkoll. Fil-funeral tagħha, it-tfal ta’ Marija isiru jafu b’ħuhom il-kbir, imma sadanittant ħadd ma jkun jaf min hu l-missier. Ftit wara li tindifen Marija, il-mara ta’ Ġoġo tirċievi ittra mingħand avukat b’informazzjoni dwar fejn hu midfun missier Ġoġo. Flimkien mal-mara ta’ Pawlu, imorru ifittxu u hemm isibu lill-Dun Anard midfun li kien il-qassis li kien għen u ħa ħsieb lil Marija tul ħajjitha.

Helen Borg twassal messaġġi sottili permezz tal-ħila lingwistika tagħha sbieħ ferm.  Nieħdu eżempju l-istess użu tad-dell.  Naraw kif Maria tmur tgħix fid-dell għad-dawl ta’ siġra.  Id-dell tas-siġra li jaħbi wiċċ il-maħbub tagħha.   Il-kitba hija mexxejja u l-kapitli huma qosra u jinbidlu malajr.  l-awtriċi tati ċerta dettalji tal-epoka interessanti mmens u tal-ħajja rustika.   Waqt li żżomm il-ktiba nadifa u tappella għal udjenzi varji Borg ma toqgħodx lura minn deskrizzjonijiet ftit espliċiti fosthom intimita’ sesswali, kif ukoll dawk emozzjonijiet qawwija bħal ngħidu aħna omm li mhux kapaċi tgħannaq lit-tfal tagħha stess u ngħid jien anke dawk id-deskrizzjonijiet kemxejn skomdi li jagħtu valur lill-ktieb għax talbu wkoll riċerka min-naħa tal-awtriċi .  Fost l-istil partikolari ta’ Borg jolqotni l-mod kif l-affarijiet jidhru mod u jkunu mod ieħor pero jkun hemm affarjjiet oħra li forsi ma nafuhomx u l-awtriċi tħallihom mistoqsija. 

Mill-istorja wieħed jinseġ ukoll bosta temi interessanti li huma relevnti għaż-żmien tal-lum.  Eżempju l-fatt li Marija flimkien mas-sieħeb tagħha ġġieldu kontra s-soċjeta’ ta’ żmienha.   Għandna l-element tat-tqala barra ż-żwieġ.  

Nistqarr li għall-ewwel dawn iż-żewġ kotba rajthom wisq għaż-żmien qasir illi kelli.  Pero’ meta bdejt naqra, tant huma miktubin b’mod mexxej u tant dħalt fl-istorja u ssaħħart bid-dettalji li din l-awtriċi tidħol fihom li ma tlaqtx dal-kotba minn idi.  U għad għandi bosta kurżitajiet li nixtieq nerġa’ ngħarrex forsi nsib soluzzjoni għalihom.