Paġna Letterarja, It-Torċa, 2020 – 2022

Il-Ħarba

by

Awtur: Alfred Massa
Pubblikazzjoni: Horizons

Film li nissuġġerixxi ħafna li taraw huwa “Escape from Sobibor”.  Dan il-film huwa bbażat fuq ir-rewwixta ta’ Sobibor li seħħet fl-1943 fil-Polonja okkupata mill-Ġermaniż. Il-karattru prinċipali tal-film huwa s-suldat tal-Armata l-Ħamra, il-Lhudi-Sovjetiku Alexander Pechersky. F’Ottubru 1943, ġie deportat lejn il-kamp tal-konċentrament ta’ Sobibor, fejn il-Lhud kienu qed jiġu maqtula fi kmamar tal-gass. Fi tliet ġimgħat biss, Pechersky ppjana rewwixta mal-priġunieri mill-Polonja u postijiet oħra madwar l-Ewropa tal-Punent. Din ir-rewwixta kienet parzjalment ta’ suċċess, u ppermetta li jaħarbu madwar 300 priġunier.  

Dan il-ktieb ġdid ta’ Alfred Massa, fakkarni ħafna f’dan il-film, għaliex jitratta propju ħarba ta’ ħames familji Lhud, taħt il-gwida tar-Rabbi Jacob, li bħal fil-ġrajja ta’ Sobibor, kienu jafu li jekk ma jaħarbux, kien hemm lesta għalihom il-mewt.   Għaldaqstant ħarbu lejn il-foresti enormi Pollakki, bit-tama li jevitaw aktar moħqrija oppressiva u inumana li n-Nażisti kienu qed jikkawżaw kontinwament  lil-Lhud Pollakki.

Fil-biċċa l-kbira dan ir-rumanz idur mal-biżgħat u r-realta kiefra ta’ dawn il-familji li jimxu fuq il-parir tar-Rabbi Jacob u jimxi pass pass mal-vjaġġi tagħhom f’dan iż-żmien iebes.  Fuq kollox mat-tama għall-fidwa ta’ poplu vittma’ ta’ mibegħda u preġudizzju.  

Naturalment dan ir-rumanz huwa bbażat fl-episodji koroh li seħħew fit-Teni Gwerra Dinjija (1939-1945). Hawnhekk stajna naraw kif il-mibegħda waslet biex inħoloq dittatur, moħqrija kbira tal-poplu Lhudi u ġrajjiet oħra li eventwalment wasslu biex id-dinja kollha tissieħeb forsi fl-aktar gwerra qerrieda fl-istorja tal- umanità.

Iżda l-ktieb ifakkarna li dan ma kienx episodju iżolat.  “Jgħidu li l-istorja tirrepeti ruħha.  Hekk jidher. Għax qabel in-Nażiżmu kien hemm imperi oħra fid-dinja:  l-Imperu Grieg u dak Ruman. Kollha għamlu żmienhom u wara ċeru żmien sfaw fix-xejn”  (p.166).  

Din is-sentenza tirrifletti l-ħsieb li joħroġ minn dan il-ktieb:  (a)  Ir-riflessjoni li jipprova l-awtur iwassal fil-qarrej li jitgħallem mill-ġrajjiet tal-istorja (b)  it-tama, li għalkemm jista’ jkun li tisfaxxa, huwa importanti li tibqa’ tiggwida l- umanità.

Nazzarda ngħidha billi naf sew il-pinna b’saħħitha ta’ dan l-awtur, Alfred Massa, forsi dan mhuwiex l-aħjar xogħol tiegħu.  Anke minħabba l-fatt li l-awtur donnu jfisser  u jispjega l-ġrajjiet u l-karattri huwa stess fir-rumanz, fi sforz ġenwin sabiex jagħti informazzjoni storika u realistika li tagħmel il-qarrej konxju  ta’ kif persuna tgħix il-biża’ waqt li kienu għaddejjin tant ħruxijiet.  L-aktar aspett b’saħħtu ta’ dan ir-rumanz huwa l-ġrajja mqanqla, it-tensjoni u l-biża’ regolari, u fl-istess ħin kif l-istess familji kienu qed jgħixu dawn il-mumenti.  

Il-ktieb għandu preżentazzjoni sabiħa ta’ Horizons u jkompli mal-kollezzjoni ta’ kotba sbieħ li tana dan l-awtur.  

it-torca-2022-06-05_26-26

it-torca-2022-06-05_27-27

Sailor Jack u stejjer oħra

by

Awtriċi: Lina Brockdorff

Lina Brockdorff tibqa’ waħda mill-awturi favoriti mal-qarrejja Maltin u mill-aktar imfittxija.  Mhux ta’ b’xejn li anke f’din il-paġna kont intervistajt lill-awtriċi u anke tajt ħarsa lejn il-kotba tagħha bosta drabi.  “Sailor Jack u Stejjer Oħra” kif jindika ismu stess, jikkonsisti f’ġabra ta’ novelli.  34 storja li żgur mhux ser jiddiżappuntaw lill-qarrejja.   F’dawn in-novelli wieħed ser isib bosta elementi li nsibu f’kotba oħra ta’ din l-awtriċi. Xi waqtiet forsi neqsin mit-taħdit, pero’ dak li hemm huwa sinifikanti u jwasslu kemm biex wieħed jidħol fl-istorja mill-esperjenza ordinarja tal-ħajja u anke lejn l-aħħar b’xi sorpriża li jwasslulna.  

It-temi li xtaqt nislet minn dawn l-istejjer huma dawn: 

  1. Stejjer mill-ħajja ta’ kuljum. 

Bosta mill-istejjer ta’ Lina Brockdorff huma misluta mil-ħajja ta’ kuljum u għaldaqstant il-qarrejja jirrelataw ħafna magħhom.  M’hemmx xejn surreali u huma ambjentati f’ħajja ordinarja u tixbah dik ta’ ħafna minnha.  Ngħidu aħna Mariella thejji l-kazzola u tqaxxar u “tqatta’ rqiq il-basal għal istuffat;  kienet l-akar biċċa xogħol li tobgħod fost it-tisjir kollu għax għajnejha kienu jdumu siegħa jaħarquha wara.  Ippruvat minn kollox forsi issib rimedju.”  

Fil-Paġna Letterarja tas-27 ta’ Marzu 2016 kont dehret intervista ma’ Lina Brockdorff fejn fost oħrajn staaqsejtha kif fil-kitba tagħha hemm ċerta fantażija u seħer, imma fl-istess ħin tibqa’ fattwali u realistika.  Għal din il-mistoqsija, Brockdorff wieġbet hekk:   “Nipprova dejjem inżomm saqajja mal-art, illum li kbirt, anzi nista’ ngħid li xjaħt għandi esperjenza ġmielha ta’ dak li tgħati l-ħajja. Ma nista’ bl-ebda mod ninqata’ minn din ir-realtà. Ma nistax nibbaża storja fuq xi ħadd li xejjer daqqa ta’ sikkina lil sieħbu u minflok demm ħareġ żejt. Tkun ġrajja ridikola kemm tridha. Inkun qed nipprova ngħaddi lill-qarrej biż-żmien, għax waqt li dan qed jaqra biex għal ftit sekondi jinsa l-problemi tiegħu, żgur li mhux ser jaċċetta vavati bħal dawn.  Fl-istess ħin nammetti wkoll li l-ħajja ma fihiex biss xewk; għax dejjem, qalb kull tip ta’ xewk ikrah u kiefer,  tfeġġ xi warda. Jista’ jkun li ndumu nfittxu dik il-warda, jista’ jkun li nsibuha biss wara li nkunu kważi qtajna qalbna għal kollox, imma hemm tkun.  Allura nipprova nżewwaq il-ġrajjiet li waqt li drabi jniggżu xi ftit l-emozzjoni tal-qarrej fl-istess ħin malli fl-aħħar jirnexxilek tilmaħ dak il-lewn delikat u xxomm dik il-fwieħa tal-warda inti tinsa kollox.”   Risposta simili ta’ Brockdorff deheret fil-ġurnal letterarju online Il-Pont ta’ Settembru 2021 (p.14),  

“Personaġġi u temi partikolari li tittratta fi stejjer bħal dawn? Dejjem nipprova nżomm mar-realtà tal-ħajja ta’ kuljum. Infatti fl-ebda rakkont ma messejt ma’ ġrajjiet straordinarji jew avventuri li rari jiġru billi nkun nixtieq li l-qarrej jidħol kemm jista’ jkun f’dak li qed jaqra, iħoss biċċa mill-istorja, ħaga li aktarx tiġri awtomatikament. Il-personaġġi nsawwarhom fuq nies li nkun naf sew, jew li għallanqas iltqajt magħhom u naf xi ftit jew wisq xi jsarrfu, kif iġibu ruħhom f’dik iċ-ċirkustanza partikulari tal-ġrajja.”

  • Element tas-Sorpriża 

Brockdorff għandha ħabta tibni ċerta stennija fil-qarrej, ngħidu aħna l-bukkett tal-fjuri fuq il-gradenza li għalkemm kellu warda li bdiet titbiel ma setgħetx tmissu (L-imħabba taf tkun bla raġuni, p.147).   Imbagħad għandna lil Sunny li ħass il-kuxjenza tniggżu u ra kif għamel u ħeles mill-arloġġ li kien sab fuq mejda (X’kumbinazzjoni, p.189).  Hekk ukoll naraw fl-ewwel storja, fejn il-bar bl-isem ta’ “Sailor Jack” laqqa’ lil Kristina Smith ma’ persuna li tatha sorpriża li qatt ma stenniet. 

  • Stejjer Pożittivi 

Bosta stejjer ta’ Brockdorff huma tassew ħelwin.  Fihom dak l-element li l-qarrej jiggosta.  Ngħidu aħna fl-istorja “Mela…mela…mela” (p.135) niltaqgħu ma’ Kenneth li kellu l-vizzju misħut li jgħid “mela…mela..mela… dik ommok qisha l-belha”.   Imma mbagħad din l-esprezzjoni jużha fi tmiem tassew ħelu fejn il-maħbuba tiegħu jfakkarha li żgur ma kinetx belha li tatha lilha.  Imma mbagħad anke fejn hu iebes hu diffiċli, t-tmiem donnu jinbidel għal wieħed pożittiv.  Tajjeb dan?  Ħażin?  Ovvjament it-tweġiba hija suġġettiva imma  t-tmiem ta’ dawn l-istejjer x’aktarx huwa wieħed feliċi.  Ngħidu aħna fl-istorja “Meta daret ir-rota” (p.129), Frances fl-aħħar fieqet għal kollox u setgħet tmur id-dar.  

it-torca-2022-02-06_20-20

it-torca-2022-02-06_21-21

Ċans ieħor u stejjer oħra

by

Awtriċi: Mandy Cilia

Mandy Cilia hija awtriċi ġdida u naħseb li l-ħolma wara dan il-ktieb kienet wara l-popolarita’ tal-istejjer tagħha fil-paġna ta’ Facebook “Mill-Pinna ta’ Mandy Cilia”.  Permezz ta’ din il-Paġna Cilia kienet bdiet taqsam magħna xi stejjer ħelwin li jinżlu għasel mal-qarrejja fuq Facebook.  Dawn il-Paġni fuq Facebook qed jagħtu ħafna gost u bla dubju ta xejn taw ħafna aktar valur il-mezzi soċjali.   

Deċiżjoni tajba li Mandy Cilia għażlet li tippublika dan il-ktejjeb.  Wieħed jifhem li dan huwa debutt għal din l-awtriċi, li huwa biżżejjed biex tagħti gost lil ħafna nies.  U fl-aħħar mill-aħħar dan l-għan intlaħaq.  Xi waqtiet fakkarni f’xi kotba li nkitbu għaż-żgħażagħ bħal ngħidu aħna fiż-żmien kien ħareġ ”It-Triq għaż-Żgħażagħ imma… liema triq?” u oħrajn.  Cilia hija żagħżugħa wara kollox, u dawn l-istejjer ukoll huma friski, onesti u b’messaġġ ċar u dirett.  

F’ħafna minn dawn l-istejjer għalhekk donnha trid twassal messaġġ li huwa aktarx fil-wiċċ.  Ngħidu aħna li wara t-tbissima ta’ persuna hemm it-tbatija (Ġanni l-buffu, p.12); l-Imħabba lejn l-annimali (L-istorja tal-kelb, p.9), it-trawma wara rejp (p.11), u li minkejja li ma trid tagħmel lil ħadd alla tiegħek u l-ħbieb jaf jitfuk fl-għawġ, xi darba wkoll jidher xi“Ħabib”(p.126). 

Is-sempliċita’ tal-ħajja tispikka f’bosta minn dawn l-istejjer u l-awtriċi tagħraf l-importanza li

t-teknoloġija ma tisirqilniex ħajjitna (Lill-umani, p.13).  Il-bniedem għaldaqstant huwa fiċ-ċentru ta’ dawn l-istejjer.  U wara kulll bniedem hemm storja, kif insibu fl-istorja it-tabib, fil-fehma tiegħi waħda mill-aħjar f’din il-ġabra (p.34).

Irrid nagħmilha ċara li dan mhuwiex ktieb għal min ifittex xi kontroversja fl-istorja.  Ċertament iżda li huwa ktieb għal min qed ifittex qari mexxej, stejjer qosra u fuq kollox li jagħtuk pjaċir.  Wara kollox jekk l-għan tal-qari huwa li jagħti gost il-qarrej, Mandy Cilia laħqet dan l-għan u persważ li `l quddiem ser naraw aktar xogħlijiet ta’ din l-awtriċi.  

it-torca-2022-02-06_20-20

it-torca-2022-02-06_21-21

Innuendo

by

Awturi: Anthony Portelli u Antoinette Borg

Żewġ ħsibijiet ġewni hekk kif qrajt dan il-ktieb (a)  L-awturi qabdu suġġetti relevanti mislutin minn numru ta’ ġrajjiet u huma kruċjali fil-ħsieb tagħna (b) L-awturi għarfu jinsġu b’mod tajjeb dak li ispirhom biex jiktbu dawn il-ġrajjiet għal dak li hu attwali. 

Mill-arti, sa’ xi qtil mafjuż, dan huwa speriment oriġinali ta’ letteratura kollaborattiva: 12-il storja, miktuba bi sħab minn żewġ awturi rebbieħa tal-Premju Nazzjonali tal-Ktieb u tal-Premju Francis Ebejer, li jispazjaw tul firxa wiesgħa ta’ pajjiżi, relazzjonijiet u emozzjonijiet.

Storja minnhom dwar il-laqgħa li toħodna lura għall-imħabba ta’ Gustav Klimt and Emilie Flöge, żewġ artisti kbar fl-qosma tagħhom:  Emilie kienet disinjatriċi tal-moda waqt li Gustav kien pittur.   Mill-banda l-oħra niltaqgħu mar-raħħal Turu (propjament Arthur)  b’razzett tal-ħnieżer li ltqaqa’ ma’ infermiera li kellha t-tpinija. Iħajjarha biex tmur tgħix miegħu fir-razzett.  It-tmiem ta’ din l-istorja mhux wieħed feliċi imma dak inħallih għal din l-istorja.  L-esperjenza kiefra tal-gwerra u tal-firdiet bejn il-bnedmin jispikkaw fl-ewwel storja.   Hawn niltaqgħu ma’ mara li tersaq quddiem James u meta jsaqsilha isimha twieġbu  “B19637” u titolbu bi ħniena biex ma jibgħathiex f’kamp tal-konċentrament.  “Sparali sinjur” titolbu.  

Dan huwa dak it-tip ta’ ktieb li fl-immaġinazzjoni joffri lill-qarrej esperjenza sensorali, li tinkiseb grazzi għall-informazzjoni vasta li saret dawn l-istejjer minn kanzunetti popolari, tagħrif dwar il-gwerra, l-arti, l-kultura sal-ħajja mill-aktar ordinarja.  Il-konklużjoni tal-istorja mhux neċessarjament hija waħda li l-qarrej ser jasal għaliha b’mod faċli.  L-isem għaldaqstant tassew xieraq:  Innuendo!  L-istejjer fihom infushom xi waqtiet bħal jibnu ċeta tensjoni, kurżita’ u anke forsi rabja.  Kif insibu anke fil-kopertina ta’ dan il-ktieb, “Darba waħda Ruth talbet lil James biex jisparalha. Flavia neħħiet kull mera li kellha fid-dar. Lil John ġrew warajh bil-ġebel fit-telgħa ta’ Raħal Ġdid, u Turu ħalla l-majjali bil-ġuħ. Miguel kien f’dar ta’ klijenta u fetaħ kexxun li ma kellux jiftaħ, u erbat iħbieb poġġew tarbija f’basket tax-xiri.”   L-emozzjonijiet għalhekk jilgħabu logħba ferm importanti.   Meta qed naqra dan il-ktieb xi waqtiet ħassejtni qisni parti mill-istorja u jien ukoll irrid nara insibx ħjiel ta’ dak li ser jiġri jew wara kollox għaliex ġara dak li ġara. 

Niltaqgħu ma’ sitwazzjonijiet ordinarji, eżempju tifel li joħdilha x’xirja d-dar.   Mill-banda l-oħra għandna mhux biss episodji minn pajjiżna imma anke barra minn xtutna bħal Venezja, l-Awtrija sa pajjiżi aktar `il bogħod bħal Sri Lanka.   

Il-faċċat ta’ dan il-ktieb hija wkoll interessanti ferm:  Xogħol ta’ Faye Paris, u naraw wiċċ kompost minn ors, widnejn donnhom ta’ ħanżir u b’maskra venezjana. Ċertament dawn it-tlieta huma ispirati mill-kontenut tal-istejjer infushom. 

Tislima lil Anthony Portelli 

Huwa xieraq li f’din il-ħarsa insellmu lil wieħed mill-awturi ta’ dan il-ktieb, Anthony Portelli li ħalliena fid-9 t’April tas-sena li għaddiet (tal-2021).  Portelli twieled fl-1947 f’San Pawl il-Baħar u kien l-akbar fost tlettax-il aħwa.  

Il-bidu ta’ Portelli forsi jmur lura fis-snin tmenin, meta beda jikteb id-drammi  l-MTADA fejn kiteb “Deheb Iswed”  u “Domino”.  Kienu bosta xogħlijiet fuq il-palk ta’ Portelli, kemm bil-Malti kif ukoll bl-Ingliż.   Fost ix-xogħlijiet tiegħu insibu Il-Maskra tal-Imħabba, Triq Burnaby, Ħajja mill-Ġdid and Ċella Numru Ħamsa. Fost ix-xogħlijiet bl-Ingliż tiegħu wieħed isib  Best Before End (li ttellgħet fl-1999), They Came for Up Helly Aa (li ttellgħet fl-2003), When Harry lost his marbles (2002), u Celebration (2003).   Anthony Portelli rebaħ l-ewwel premju fil-konkors Francis Ebejer għad-dramm Ħajja mill-Ġdid fl-2001, mill-ġdid għar- radjudramm Kiesaħ u Biered fl-2011 u t-tieni premju bir-radjudramm Lippu d-Doggie (2012).  

Portelli tana wkoll xi xogħlijiet għat-televixin fosthom Chalì, Rikba bla Ħlas u L-Invażjoni li kienu parti mis-sensiela “Stejjer Qosra” illi deheret fuq One TV.   Anke fuq l-Istazzjon Nazzjonali deher it-teledramm tiegħu Ħelsien.

Innuendo, forsi l-aħħar xogħol tiegħu pubblikat huwa kollaborazzjoni mal-awtriċi bravissima Antoinette Borg li wkoll tatna ħafna kotba sbieħ fosthom Fittixni.  Fil-fehma tiegħi jagħtina togħma tajba tal-kitba ta’ dan l-awtur. 

Nixtieq nikkonkludi billi nagħmel appell:  Persuni bħal Anthony Portelli jistħoqqilhom rikonoxximent ikbar. Iva, nibda minni, u dawk kollha li għandhom mezzi ta’ komunikazzjoni kif ukoll intom qarrejja, li ssiru tafu x-xogħol tiegħu.  Il-kontribut ta’ Portelli lejn il-Letteratura Maltija huwa wieħed kbir. 

it-torca-2022-02-06_20-20

it-torca-2022-02-06_21-21