Awtriċi: Elizabeth Grech; Pubblikazzjoni: Merlin Publishers
Elizabeth Grech kitbet l-ewwel poeżija tagħha fuq biċċa karta fuq is-swar ta’ Hastings, il-Belt Valletta. Kellha tmintax-il sena, u kienet qed toħlom fl-isfond tal-ġmiel tal-baħar u l-ħajja kollha possibbiltajiet mifruxa quddiemha.
Dik il-poeżija spiċċat intremiet ftit jiem wara, fl-isvog ta’ diżappunt ta’ mħabba, imma l-imħabba għall-poeżija baqa’ għaliha minn dakinhar mod kif tesprimi l-emozzjonijiet ta’ qiegħ qalbha.
“Iżda l-kitba dejjem baqgħet fija xi ħaġa sporadika – sa ma xi tliet snin ilu rmajt il-kuraġġ li nfittex il-vuċi awtentika tiegħi,” qalet Grech. U hekk hu li fl-aħħar il-kitba kienet saret mezz għaliha kif toħlom, kif tikkontempla u tisma’ l-mużika tal-kliem.
U r-riżultat ta’ dan kollu hu bejn baħar u baħar, ġabra ta’ poeżiji kontemporanji, miktuba b’eleganza u awtentiċità profondi. F’dawn il-poeżiji Grech taqsam mal-qarrejja l-vulnerabbiltà tagħha fuq suġġetti bħalma huma l-femmininità, l-imħabba, it-telfien, il-ħbiberija, l-identità u s-sbuħija. Ħafna mill-poeżiji huma qosra ħafna, affermazzjonijiet kandidi intenzjonati biex jinqraw b’pass ferm differenti minn ngħidu aħna l-proża.
L-istil ta’ kitba ta’ Elizabeth Grech iġiegħlek tieqaf u taħseb, u timmeravilja ruħek bl-emozzjoni espressa, sa ma l-kliem iwassluk f’post ta’ paċi. Dan probabbli ġej ukoll mill-fatt li l-poeżiji tagħha huma mwielda mill-emozzjonijiet, u li tant jisplodu minn fuq il-karta dritt għal ġo qalb il-qarrej.
Kemm-il darba Grech tqum tikteb billejl. “Spiss inqum, naqbad biċċa karta u nniżżel xi kliem.” L-għada, tagħġen dal-kliem f’poeżija – kull poeżija storja għaliha.
L-ilma huwa l-element favorit tagħha. Fil-fatt, fir-reċensjoni tagħha ta’ bejn baħar u baħar, l-awtriċi ċelebri Clare Azzopardi tgħid: “Xi drabi, dawn il-poeżiji huma kalmi, siekta u saħansitra nebbiexa. Drabi oħra mqallba u mnikkta. Bħall-baħar. Fihom nixtieq nogħdos u nibqa’. ”
Grech tagħmilha ċara fil-kitba tagħha li l-baħar minn dejjem kien importanti ħafna f’ħajjitha. Is-sjuf ta’ tfulitha qattgħethom fil-baħar blu ta’ Wied iż-Żurrieq li dejjem qieset bħala post fejn “negħreq l-uġigħ u nrejjaq il-ġisem u r-ruħ”.
Meta telqet minn Malta lejn Pariġi – fejn għall-aħħar 17-il sena ilha taħdem bħala traduttriċi kummerċjali u letterarja – saret iżjed konxja ta’ kemm il-baħar jaf ikun “simbolu ta’ ftuħ, orizzont ta’ possibbiltajiet bla tmiem, u ħolqa ma’ dinjiet oħra”.
Vjaġġ Poetiku
Dan il-ktieb huwa bħal vjaġġ poetiku: Titlaq minnha nfisha u ħsiebijietha, Hi bħala mara, Hi u uliedha, Hi u l-imħabba, Hi u ħbiebha u Hi u t-tifkiriet. Il-vjaġġ huwa naturalment wieħed intelletwali pero’ ispirat ukoll kemm minn sitwazzjonijiet li mhux huma personali imma ta’ persuni li ltaqgħet magħhom u anke ta’ bosta vjaġġi barra minn xtutna. Nifhem li l-ktieb jismu baħar u baħar ixprunat minn dawn il-vjaġġi li l-poetessa tagħmel, għallinqas bejn Pariġi fejn tgħix (għallinqas minn dak li anke nsibu f’dan il-ktieb) u Malta pajiżha. Imbagħad l-istess titlu jindika anke dan l-idea ta’ vjaġġ spiritwali fejn għandek bidu u tmiem u mbagħad jibqa’ t-tifkira li għall-poetessa tfisser ħafna.
Il-poetessa u ħsibijietha
Il-ktieb jibda b’poeżiji dwar l-istess ħsibijietha. Fihom ninnota ċerta kalma imfissra b’bosta metafori bħar-riħ, xemx u l-mewġ u anke l-istess stil li jilgħab parti importanti f’dawn il-poeżiji, fosthom permezz ta’ ritornelli. Hija tgħidilna:
“Nixtieq inħares lejn ħsibijieti
Bħalma nħares lejn rixa
Titbandal bilmod lejn l-art” (Novembru, p.8).
Dawn il-ħsibijiet ma jtaqqluhiex imma tħallihom joħorġu u forsi anke l-istess pinna tagħha tgħinnha tfissirhom anke fi kliem. Il-poetessa bħal timraħ fi ħsibijietha, tgħarrex ġo fiha u tixtieqhom illi joħorġu (Kliem, p 7).
Mal-ħsibijiet interjuri hemm ukoll l-artefatti, u l-passi li hija tħalli warajha. Dawn iħallu l-marka tagħhom fuq il-ħitan (p.10).
“Dal-ħitan imċappsa
bir-riħ
Imtaqqba b’tifkiriet
ta’ kull lewn,
jafuni ta’ taħt fuq,
ta’ ġewwa barra” (p.10).
Naraw anke l-idea taż-żmien, it-traċċi u l-lini tar-riħ. Nara rabta bejn l-ewwel kapitlu u anke l-aħħar wieħed fejn terġa’ tħares lejn it-tifkiriet. Huma l-esperjenzi tagħha u anke t’oħrajn imma li hija wkoll esperjenzat għaliex hija dejjem tosserva li sawruha. Tgħaqqad b’ħila kbira l-imgħoddi mal-preżent. L-imgħoddi jgħarrafha wkoll dwar il-ġejjieni.
Il-Mara
Dawn il-poeżiji jiċċelebraw il-mara. Il-mara li tagħti l-ħajja. Il-mara li tħobb. Xi poeżiji fakkruni fi studji differenti tal-femminita’ u tal-mara anke lokalment, fosthom ta’ Pauline Miceli. Naraw il-bidla, t-transformazzjoni fil-mara li tagħti l-ħajja (p.19) imma xorta tibqa’ sabiħa. Għaliex wara kollox,
“ħadd ma jista’ għaiha:
Għandha l-ħolqien
Maqbud bejn dirgħajha” (p. 19).
It-tbatija tal-mara li tagħmel dan b’tant imħabba, terġa’ tmur lura għall-ħajja normali tagħha. Terġa’ tmur lura fuq ix-xogħol wara dak kolu li tkun għaddiet minnu.
“Riġlejja jġorru ljieli bla rqad” (ġildtek mitbugħa fuq ġismi, p. 21).
L-esperjenza mat-tfal, bħal rakkont. Tispjega lit-tifla dak li huwa diffiċli tifhem:
“U jien nafa kif se nfiehmek
Li fil-ħarifa,
Pariġi titniegħes fil-griż” (p.24).
Imnebbha wkoll mit-tempji tagħna fejn insibu l-mara tal-fertilita’ (Tfakkarni f’Marlene Saliba). Il-mara r-rieqda (p15) hija simbolu tal-fertilita’ pero għandha rabta wkoll ma’ Malta u għalhekk hawnhekk għandna
Imbagħad l-awtriċi tkompli billi titratta l-femminita’ f’kapitlu ieħor li jħares lejn l-esperjenza tagħha bħala omm. Hawn insibu waqtiet ħelwin ħafna u l-impenn anke tal-omm. Kif għidt qabel f’din il-ġabra bħal tisma’ t-tħaxwix tal-weraq, titpaxxa biż-żiffa tar-riħ, tistrieħ fuq il-mewġ tal-baħar. L-awtriċi twasslilna din il-kalma. Pero’ jidher li din is-serenita’ għaddietha wkoll lill-uliedha. Anke meta dawn ma jistgħux jorqdu.
“Ibni,
għodd iż-żkuk li ssib
fit-triq lura mill-iskola,
għodd iċ-ċagħaq u l-arzell
mimli bl-għanja tal-baħar” (ix-xemx torqod fil-baħar, p30)
Poeżija ta’ Mħabba
Parti kbira minn din il-ġabra hija dedikata għal poeżiji ta’ mħabba. Dawn għandhom jolqtu lill-qarrejja għaliex il-poeżija ta’ Grec hija waħda diretta, bil-messaġġ fil-wiċċ għalkemm mhux nieqsa la mill-metafora u lanqas mill-profondita’. L-imħabba tfissirha bl-aktar mod qawwi, b’metafori sbieħ li fihom infushom se jdaħħlu lill-qarrej fl-istess esperjenza sentimentali.
“U għidtli
li jien il-kulur aħmar tiegħek;
u jien għidtlek
li int il-kuluri kollha
li jħellu f’għajnejja” (ħabbejtni, p.36).
L-imħabba narawha f’sitwazzjonijiet differenti bla ma tibdel it-tifsira tagħha. Dawn huma ispirati mill-vjaġġi tagħha stess jew li tkun semgħet (Eżempju ramallah, p. 39). Tagħraf il-bżonn tal-imħabba fin-nuqqas tagħha. U dan mhux biss fil-għawġ imma anke fi kwalunkwe mument ta’ firda, ngħidu aħna minħabba xogħol. Il-firda Grech tiddeskriviha b’metafori qawwija, saħansitra fl-użu tal-konsonanti qawwija f’kuntrast ma’ dawk rotob li jfissru l-waqtiet ta’ mħabba fil-poeżija eric satie -1. Lento, (p.46)
“Dar-riħ imgħaddab
irid imiegħek l-art u kollox magħha,
kilba mrażżna wara raqda twila.
Illum.”
Għandna b’mod ċar bejn “ilbieraħ” fejn kien hemm l-hena u llum imfisser bħala “tgerbibt fiż-żrar” (p. 46)
F’dan il-kapiltlu tlaqqgħana wkoll ma’ sitwazzjonijiet ħelwin fosthom ġibda emozzjonal lejn persuna waqt xi konferenza (p.51). Laqatni ħafna l-mod kif tiddeskrivi l-mument ta’ firda bil-metafora tal-metro (p.57), forsi hawn irrid nistqarr anke l-għażla preferenzjali tiegħi billi jien użajt il-metafora tal-ferrovija f’poeżiji tiegħi għalkemm mhux f’dan il-kuntest ta’ mħabba.
Tifkira
It-tifkrira hija bil-wisq importanti għall-Grech tant li kważi tibża’ li titlifha.
“Hemm biss skiet leħenek
Inemnem ġo fija.
U wisq nibża li ninsieh.” (p.81)
Kif għidt aktar ‘il fuq it-tifkira hija parti mill-identita’, minn dak li sawwarha kemm jekk direttament u kemm jekk permezz ta’ diversi inkontri li hija għamlet. Naraw kif pereżempju l-waqtiet ta’ firda fejn hija bħal tagħmel sforz biex ma tibkix (p.77).
Issemmi fit-tul l-imħabba tal-omm pero’ ma tnaqqas xejn mir-relazzjoni bejn missier u ibnu (p.90).
Konklużjoni mill-Pubblikaturi
bejn baħar u baħar huwa pubblikazzjoni Merlin Publishers, parti minn inizjattiva tagħhom li jħeġġu l-esplorazzjoni tad-dinja tal-poeżija. “Spiss nimmaġinaw il-poeżija bħala xi ħaġa mħarbxa fuq xi parċmina minn xi filosfu mitluf f’nofs deżert jikkontempla l-umanità,” qal Chris Gruppetta mill-Merlin. “Bl-istil aċċessibbli tagħha, Elizabeth tbiegħed din l-awra ta’ xi ħaġa astratta u mbiegħda, u turina kif il-poeżija taf tkun xi ħaġa tagħna u viċin tagħna.”
bejn baħar u baħar jinsab għall-bejgħ mill-ħwienet tal-kotba kollha jew direttament minn merlinpublishers.com
Paġna Letterarja It-Torċa, 16 ta’ Ġunju 2019