Maria Grech Ganado
Pubblikazzjoni: Merlin
Maria Grech Ganado hija waħda mill-aktar poeti lokali li tista’ titqies bħala eżempju tajjeb tal-poeżija bil-lingwa Ingliża. Ma rridx niftiehem ħażin: L-elementi lokali u l-karattru Malti xorta huma infilsati fi Grech Ganado u fil-poeżija tagħha f’dan il-ktieb. Iżda l-awtriċi mhux biss għandha ħakma tajba tal-lingwa Ingliża imma anke tal-istil kontemporanju Ingliż. Grech Ganado mhijiex biss mgħarrfa tajjeb minn stili letterarji iżda wkoll minn sorsi filosofiċi, kurrenti ta’ ħsieb differenti u għejjun letterarju ieħor.
Il-kapitli ta’ dan il-ktieb huma bħal perspettivi differenti b’kull poeżija bħal lenti li tħares fid-dettal lejn xi tema tal-ħajja. Nieqes minn werrej għall-poeżiji u anke studju tal-istess poeżiji li lokalment imdorrijin biha (u personalment naqbel mal-awtriċi imma dwar dan is-suġġett xi darba forsi nieħu diversi fehmiet oħra). In-nuqqas ta’ werrej huwa wkoll kurjuż, forsi biex jistedinna nimxu ma’ Grech Ganado f’dawn il-kuriduri intelletwali u naraw dawn ir-“ritratti” u artefatti differenti tal-ħajja. Xi wħud jitrattaw temi aktar astratti imma l-awtriċi b’ħila kbira esprimiet fi kliem. L-ewwel ritratti fil-fatt huma interpersonali u jistednuna nħarsu lejna nfusna.
Fil-fehma tiegħu, ħarsa lejn dan il-ktieb tibda minn vjaġġ interpersonali, għal ambjent soċjali u anke dak qrib ħafna tagħna. Imbagħad tkompli bil-“mixjiet tagħna” f’numru ta’ postijiet inkluż f’Malta. Iżda s-sekwenza għalkemm b’mod simplistiku ngħid li hija lineari, Grech Ganado kull darba qiegħda tirrifletti u tanalizza u għaldaqstant qisna qed nerġgħu mmorru lura. U dan il-fatt jiddistingwi l-poeżija ta’ Grech Gando minn sempliċiment poeżija soċjali, jew poeżija dwar l-ambjent, jew awtobijografika. Anke poeżija soċjali hija awtobijografika għaliex fiha toħroġ l-identita’ personali. Iżda sabiex nimxi ma’ din is-sekwenza forsi ngħid li l-vjaġġ jibda minn ħsieb xprunat mill-filosofija ta’ Heidegger, Ii jipprovdi genealogija tal-modi ta’ possibbiltajiet diversi tal-esseri. L-identita’ tagħna sikwit taħbat ma’ ċirkostanzi fil-ħajja. Il-“jum” (p.14 huwa iebes daqs kemm hi iebsa l-ħajja li magħha nikkumbattu. Dak li hu mehud bħala parti mir-rutina, bħala parti mill-ħajja, fil-poeżija ta’ Grech Ganado huwa deskritt permezz tal-isforz li wieħed jaġixxi u jkompli mal-ħajja ta’ kuljum b’mod terrieħi anke jekk diffiċli. Dan hu mfisser tant tajjeb tant li fil-poeżija tinħass l-għejja, sa kmieni filgħodu fejn suppost tkun straħt u qed tħares ‘il quddiem fil-ħajja. L-awtriċi ħasset li kellha tfisser aħjar il-filosofija tagħha u l-kunċett ta’ dan il-ktieb permezz tal-poe-proża (storja li tinqeda bil-metafora, “Inside William (1991)” (p.16). Ir-raġuni (Bill) u l-immaġinazzjoni (Will) jħarsu lejn tliet twieqi tad-dar William. Huma tliet dimensjonijiet tal-ħajja Waqt li r-raġuni tħares lejn lejn dak li hu aktar tajjeb u aktar ħażin, l-immaġinazzjoni ma tiġġudikax . It-tielet tieqa mill-banda l-oħra, l-(X-traordinary), li lanqas Will ma seta’ jiddeskrivi u kien jarha bħala msaħħra.
Ir-riflessjoni li tagħmel il-poetessa (p.40) tmur lil hinn minn sempliċiment tagħrifa dwar teżori f’mużew. Fil-fatt tosserva fid-dettal il-pittura (eżempju p.45) daqs kemm tosserva l-istess esperjenzi tal-ħajja li tiddeċiedi li tikkwadra. Mil-pittura toħroġ ukoll riflessjonijiet tagħha u r-riflessjonijiet awtobijografiċi tagħha ssaħħaħhom permezz tal-letteratura u l-kultura. Saħansitra l-Ietteratura Biblika hija ispirazzjoni.
Ir-relazzjonijiet ta’ bejnietna tfissirhom b’diversi eżempju metaforiċi naturalment, li kollha juru l-impatt li fl-aħħar mill-aħħar nistgħu nħallu fuq xulxin (p.45). Hekk, koppja jħallu impatt fuq xulxin li mbagħad jgħadduh lit-tfal. Fl-aħħar mill-aħħar dawn il-valuri li nkunu għaddejna, anke meta jgħaddi ż-żmien u forsi ma nibqgħux li aħna (ngħidu aħna saħħitna tmur lura), dawn il-valuri jibqgħu hemm. Dan hu l-frott li nkunu żrajna.
Fost il-kwadri nsibu wkoll dawk lokali, eżemju tad-dwejra. Nitpaxxew bil-pajsaġġ Malti. L-aspett soċjali, kif għid qabel, ma jonqosx. Titnikket dwar is-sitwazzjoni tal-immigranti (p.123). Daqs kemm titnikket b’kull telfa umana bħal ngħidu aħna dik naturali (p.120). Tirrabja wkoll għal qerda ambjentali. Iżda li jiddistingwi dawn il-poeżiji huwa li Grech Ganado tħaffer fil-fond. M’hemm xejn superfiċjali. Għandna qrubija bejn il-jien u s-soċjeta’. Issib il-qawwa fiha nfisha. Il-materjaliżmu, l-konsumiżmu jsawru d-dinja u parti integrali mal-għira u l-għatx għall-poter. Quddiem dan kollu l-istess ħolm tat-tfulija jgħib (p.128). Il-ħajja tgħallmek mod ieħor. Forsi nazzarda ngħid li l-istess ġenwinita’ tiġi mtappna.
Dawn huma poeżiji li jirriflettu maturita’ kbira. Grech Ganado tinqeda b’diversi stili letterarji differenti. Insibu l-ħajku fost oħrajn (p.82). F’xi wħud ninnutaw ir-rima u anke ċerta mużikalita’. Xi vrus oħra jħeġġu aktar għar-riflessjoni u oħrajn jgħinu biex il-qarrej jistħajjel ix-xenarju. Waqt li din il-ġabra hija waħda tematika naraw ukoll diversita’ fis-suġġetti magħżula, u kull darba jinħass din ir-rabta bejn il-personali u s-soċjali. Il-preżentazzjoni ta’ ktieb ċertament mhux superfiċjali għal pubblikatur u nosserva d-daqs li jagħmilh faċli li wieħed iġorr dan il-ktieb. Il-livell ta’ poeżiji lokali qiegħed dejjem jogħla pero tajjeb ukoll li ninfatmaw ftit mill-poeżija li soltu naqraw u nimirhu anke fi stili ġodda, anke jekk huma wkoll imsawrin mill-aspetti lokali. Waqt li għandi riservi għal studju letterarju infilsat fil-ktieb, u għalhekk naqbel mal-għażla tal-awtriċi jew tal-pubblikatur f’dan il-ktieb li dan iħalluh barra, dawn huma poeżiji li ċertament jistħoqqilhom u jeħtieġu studju li nixtieq li nara aktar ‘il quddiem.
