Lawrence Gatt twieled fl-1941 fir-Rabat. Huwa perit u serva bħala membru parlamentari mill-1971 u baqa’ jiġi elett fl-1976, 1981, u 1987. Kien il-kelliem tal-Oppożizzjoni għall-biedja u s-sajd bejn l-1976 u l-1987 sakemm fl-1987 inħatar bħala Ministru għall-iippjanar tal–Iżvilupp u aktar tard Ministru għall-Ikel Agrikoltura u Sajd. Wara l-ħidma politika tiegħu iddedika ħin għall-kitba li tant iħobb u ddiskutejna f’din it-taħdita.
- Lawrence, kieku jkolli nagħżel tema komuni fit-tliet rumanzi tiegħek, “Il-Ġurament tal-Ħatra”, “id-Dnub li ma jorqodx” u anke “Rabtiet” naħseb li tkun il-bidla bla mistennija fil-ħajja tagħna. Filli bħal donnu kollox ikun miexi ħarir imbagħad f’daqqa waħda bħal jitqawwa l-mewġ f’baħar li jkun żejt. Kemm hu minnu dan?
T. Il-ħajja hija sabiħa. Imma kulħadd matul ħajtu, u mhux darba jew tnejn, jiltaqa’ ma’ xi għawġ, u forsi anke meta l-anqas li kien jistennieh. Għawġ jew mart jista’ jibdillek ħajtek ta’ taħt fuq. Hemm għawġ li jiġi u jitlaq malajr, hemm ieħor li jdum miegħek għal żmien twil u imbagħad hemm dak li jibqa’ miegħek għal dejjem. Billi kull bniedem jifforma parti minn familja l-għawġ li jiġi fuq il-bniedem jolqot lill-familja kollha. Kull familja għandha l-istorja tagħha u l-uġiegħ tagħha. Kull rumanz, novella jew storja li ktibt s’issa kienu kollha dwar familja. Stajt semmejt ir-rumanzi tiegħi, “Storja ta’ familja.” Għalhekk inqis il-kitba tiegħi bħala kitba soċjali.
Kull storja, niddeskrivi il-persuni li jifformaw il-familja, dawk kollha li xi darba jew oħra iltaqgħu mal-membri ta’dik il-familja, u dak kollu li jaffettwa ħajjet il-membri tagħha, it-tajjeb u l-ħażin is-sabiħ u l-ikrah. Kif tiżvoġi l-istorja tara kif il-familja s-solvi l-problemi li jinqalgħulha jekk ikun hemm soluzzjoni għalihom. Imma dejjem jintemmu fuq nota tajba.
Ħafna mill-episodji tal-kitba tiegħu huma meħudin mill-verita`, jew li għaddejt minnhom jien jew li għaddew minnhom nies li nafhom. Naturalment biddilt l-ismijiet biex ħadd ma jinduna min kien li għadda minn dak l-episodju.
- Bil-Malti ngħidu, l-bniedem jipproponi u Alla jiddisponi. Pero fil-każ tiegħek jista’ jkun hemm xi intriċċi jew xi ċirkostanzi anke tal-passat li jibdlu l-pjanijiet tagħna. X’taħseb dwar dan?
T. Każ tipiku ta’ ċirkostanzi tal-passat li biddlu l-pjanijiet tiegħi kien meta ġejt biex nidħol l-Universita`. Jien kelli l-ħsieb li nistudja għal perit. Missieri kien qalli li billi fejn konna noqogħdu, Burmarrad, u l-irħula ta’ madwarna ma kienx hawn nutar, ħajjarni biex nistudja għal nutar. Jien ħadt il-parir tiegħu u billi ma kellix Latin qaluli li f’sajf nistudja il-Latin biss kont ngħaddi mill-eżami. Għamilt appuntament mal-poeta Dun Frans Camilleri, li llum m’għadux magħna, biex jagħtini l-privat tal-Latin. Ma nafx għaliex l-ewwel darba ma ltqajniex. Għamilna appuntament ieħor u erġajna ma ltqajniex. Allura ddeċidejt li nkompli għal perit
- Ir-rumanzi tiegħek, jekk forsi nieħdu bħala eżempju “Rabtiet” huwa dwar sitwazzjoni li qed ngħixu ta’ kuljum. Il-qarrej jista’ jirrelata ħafna magħhom. Niltaqgħu ma’ ġuvni gustuż, tifel gay u tifla. Jonathan plejer tal-futbol tajjeb ħafna. It-tfajliet imsaħħra warajh. Paula tibda l-kors tal-mediċina. Kemm tarha importanti li titkellem fuq sitwazzjonijiet normali u li l-karattri li toħloq ikunu qrib ħafna tal-qarrej?
T. Jiena ma nħobbx nikteb stejjer Gotiċi jew tal-fantaxjenza. Hawn minn jikteb f’dan l-istil u hawn ħafna li dan l-istil jogħġobhom. Jien nipprova nikteb stejjer li jolqtu ħajja ta’ familja llum. Hekk li min jaqrha jista’ jgħid li dak il-karattru seta’ kien missieru, jew parti mill-famija tiegħu jew ta’ nies li jaf. Għalkemm l-istejjer huma kollha mistħajla, faċilment tista’ timmaġinahom li huma vera, għax żgur li tkun taf karattri li jixbħu sew lil tal-istorja, jew episodji li jkun għadda minnhom hu stess jew li jkun jaf lil min għadda minnhom.
- Kif iġib l-istess isem tar-rumanz, insibu bosta rabiet. Il-missier Wilfred iħalli lit-tfal waħidhomu jmur Brussels f’kuntratt t’a 5 snin. Naraw kif l-omm timrad u tinbet rabta bejn Donald u ommu. Fl-istess ħin aktar tard naraw rabta bejn il-missier mas-segretarja.
T. Dan ir-rumanz jirrakkonta l-ħajja ta’ familja li tikkonsisti fil-ġenituri, Wilfred u Sarah u t-tliet uliedhom, Jonathan, Paola u Donald. Wilfred jibda ħames snin xogħol fil-kwartieri ġenerali tal-Ewropa Magħquda. It-tfal jibqgħu m’ommhom.
Insegwu r-rabtiet li jeżistu bejn il-ġenitur u wliedhom. Kif tispiċċa r-rabta bejn l-omm u Donald meta tkun taf li huwa gay. Kif tinbidel f’ċirkostanzi oħra. Ir-rabtiet bejn Jonathan u Patricia, supporter ta’ tim Ingliż li jiġi jilgħab mat-tim ta’ Jonathan. Ir-rabta bejn Johnathan u Rebecca,l-ħabiba ta’ oħtha. Lil min jiżżewweġ Jonathan? Rabtiet bejn Paula u Dr. Debono, il-lekċerer tagħha fl-Universita`. Rabtiet bejn Wilfred u s-Segretarja tieghu fi Brussell. Kif jinħallu r-rabtiet bejn Wilfred u uliedu meta jirċievu l-ittra tiegħu? X’seħħ fil-Kappella tal-Isperanza fil-Mosta?
- “Il-Ġurament tal-Ħatra” jagħtina tema oħra simili għalkemm differenti fejn, għallinqas kif narha jien, wieħed jidħol f’sitwazzjoni li forsi ma tkunx tixtieq tidħol fiha. Hawn niltaqgħu ma’ Ġiovanni miżżewweġ b’żewġt itfal, u issa l-karriera tiegħu ta’ avukat wasslitu biex inħatar maġistrat. Iżda hawn beda l-inkwiet hekk kif ħabib ta’ bintu Francesca tinqabad bid-droga u Giovanni jkollu pressjoni biex iżomm kollox mistur. Tarah każ li kultant ikollna sitwazzjonijiet li jkollna nagħmlu dak li ma nixtiequx? Xi wħud eżempju jgħidulek kif ix-xogħol ibiddel il-bniedem u anke d-deċiżjonijiet li nieħdu ….
T. F’dan ir-rumanz naraw il-konflitt li jkollha maġistrat bejn il-Ġurament tal-Ħatra u l-familja tiegħu meta Michele, l-maħbub ta’ bintu Franċesca, jinqabad bi droga fil-but tal ġlekk f’disco. Il- każ jiġi assenjat lil missierha. Francesca thedded lil missierha biex ma jgħidx min kien u jilliberah. Jekk jikkundannah, taħrab mid-dar.
Ġovann jirċievi ittra mill-passat li biddlitlu ħajtu u iktar u iktar meta jiltaqa’ mat-tfajla ta’ ibnu Matthew.
Fost intriċċi bejn Malta, Ruma u l-Polonja l-inkwiet li kien qed itaqqal lill-Maġistrat isibu dimensjoni ġdida. Xi jkun il-futur tal-Maġistrat?
- Id-dnub ma jorqodx ilaqqgħana man-negozjant Louis Micallef u l-familja tiegħu. Micallef jispiċċa l-ITU f’koma wara inċident tat-traffiku. U l-familja tiegħu — martu u l-erba’ wliedhom — issib ruħha f’xibka ta’ diffikultajiet. F’dan ir-rumanz naraw kif l-imgħoddi ma jħalliniex ukoll. X’rabta tara, (u forsi din inżiduha mar-rabtiet) bejn l-imgħoddi u dak li jkun mingħalina ser niddeċiedu fil-preżent?
T Il-ħsieb wara dan ir-rumanz kien dan. X’jiġri jekk il-kap ta’ familja jkun jaf x’inhu għaddej minn martu u minn uliedu? Bdejt billi l-Kap, Louis Micallef jkollu inċident tat-traffiku u jispiċċa f’koma l-isptar. Martu u wliedu jżuruh l-isptar bniedem ħaj biss bil-makni.
Matthew, il-kbir jieħu ħsieb in-negozju ta’ missieru. Kif imexxih? Luke jinnamraw ma’ tfajla ta’ kulur iswed, kontra x-xewqa ta’ missieru. Martu tiltaqa’ mal-ewwel maħbub li kellha- tinxtel il-fjamma tal-imħabba. Il-ġrajjiet tal-istorja li jibdew minn Malta, jeħduna Għawdex, l-Italja, Dubrovnik u Medjgorje, Cape Town u l-Awstralja. Ilkoll marru jaraw lil Louis, Martu bil-maħbub tagħha, Luke bl-għarusa s-Sewda u Matthew jitkellem fuq in-negozju ta’ missieru għax għalihom missierhom kien diġà` mejjet. Louis jiġi f’sensih? Ikun jaf x’għadda mill-familja tiegħu. Kif tispiċċa l-famija Micallef?
- F’dawn ir-rumanz jissemmew diversi pajjiżi. Fil-“Ġurament tal-Ħatra” nsibu bosta intriċċi bejn Malta, Ruma u l-Polonja. “Fid-Dnub ma joroqdx” joħodna sa Dubrovnik u Medjugorje, Dubaj, Cape Town fl-Afrika t’Isfel u l-Awstralja. L-interpretazzjoni tiegħi hija li b’dawn il-pajjiżi tipprova toħloq universalita’ u tifsira li l-intriċċi u l-ħażen mhux riservati f’xi pajjiż jew ieħor anzi jiġu transportati.
T L-interpretazzjoni tiegħek hija korretta. Il-ħsieb tiegħu barra dan huwa wkoll biex l-istejjer tagħtihom dimensjoni internazzjonali. L-ewwel nett dawn il-pajjiżi li nsemmi jkunu kważi kollha li żort jien. It-tieni naf li kważi l-Maltin kollha jħobbu s-safar u kull meta ssemmi pajjiż min ikun qed jaqra jew iġġeddidlu l-memorja ta’ dak li jkun ġa żar jew tħajru jżuru jekk ma jkunx diġà` żaru. Huma rari l-każi fejn il-qarrej ikollu togħma ħażina ta’ pajjiż barrani.
Fil-passat ir-rumanzi Maltin kienu ġeneralment jirrakkontaw storja li tibda u tintemm f’Malta. Mhix xi ħaġa ħażina imma llum id-dinja saret żgħira u l-iżgħar ħaġa li ġrajja tibda Malta u ddur dawra ma’ pajjiżi Ewropej u anke iżjed ’il bogħod.
- “Stejjer mill-għorfa” (1996), bħal “Il-Qlugħ Aħmar u 31 Novella oħra” idewquk togħma differenti imma b’xi mod kollha tgħid li huma tal-istess kok. Il-ktieb huwa mimli emozzjonijiet u waqtiet xi tbissima. L-istejjer kollha għandhom karattru tipikament Malti.
“Stejjer mill-Għorfa” u “Il-Qlugħ Aħmar u 31 Novella oħra”, huma stejjer li bdejt niktibhom meta kien għadni nibda l-Universita`. Ili nikteb minn dak iż-żmien imma qatt ma ħlomt li għad nippubblika xi ħaġa. Kont nikteb storja, jew novella anke xi poeżija u nwaddabha f’kexxun. Kont nikteb biss għal gost. Darba niftakar li Il-Professur Ġuże` Aquilin kien jipproduċi programm letterarju fuq ir-Rediffusion. Kont bgħattlu in-novella “Il-Qlugh Aħmar” u aċċċetaha, Kont qrajtha jien stess fuq ir-Rediffusion. Ftit wara nirċievi lira mill-kumpanija tar-Rediffusion. Kienet l-ewwel lira li qlajt f’ħajti.
L-istejjer isiru kollha Malta u fuq karattri Maltin. Dak iż-żmien is-safar ma kienx għal-popolin. Jien kont noqgħod Burmarrad u lanqas noħolmu biss ma kont dwar safar.
Il-karattri kienu purament Maltin u l-maġġoranza kienu fuq irħulha u nies tar-raħal. L-istejjer kienu stejjer li seta’ laqtu lil kulħadd, Kont inħobb nikteb stejjer unoristiċi. Fil-fatt, “stejjer mill-Għorfa” huma kollha stejjer umoristiċi li jirrakkontaw x’kien jiġri bejn Fra u Sagristan.
L-imħabba hija l-qofol ta’ ħafna minn dawn l-istejjer. Fl-istorja “Id-dota ta’ Marjetta” (p.24) naraw li minkejja li Marjeta kienet tgħin lil nannitha u kien maħsub li ser tieħu dota sew, hi fl-aħħar mill-aħħar għażlet li tħalli dawn il-flus lil missierha. U dan minkejja suspett li l-maħbub kien riedha minħabba dawn il-flus. Kemm tapprezzha dak li hu ġenwin? Kemm taqbel li r-regħba hija l-kawża ta’ ħafna inkwiet ieħor?
L-imħabba hija l-qofol ta’ kważi l-kitba kollha tiegħi. Għax billi jien nikteb stejjer soċjali, stejjer ta’ familji, ma jistax ikun li ma tidħolx l-imħabba. Hemm l-imħabba vera u sinċiera u hemm ukoll l-imħabba traduta. L-istorja li semmejt hija mħabba sinċiera minn naħa waħda biss għax minn naħa tal-għarus l-imħabba kienet iżjed għal flus milli mħabba vera. Fejn m’hemmx il-ġenwinita` hemm il-gideb, hemm il-wiċċ b’ieħor u qatt ma jista’ jkun hemm kuntentizza dejjiema.
Ir-regħba hija waħda mill-akbar difetti li jista’ jkollu l-bniedem. Huwa fatt li r-regħba hija kawża ta’ ħafna nkwiet ieħor. Fost dawn hemm dik r-rgħib qatt ma jkun kuntent b’li jkollu, dejjem irid iżjed, jitlef il-ħbieb, jekk ikollu. Jista’ jasal biex jieħu dak li m’għandux dritt għalih, eċċ.
- Ġaladarba qed insemmu l-imħabba, rridu ngħidu li hija tema ċentrali ħafna fir-rumanzi tiegħek imma personalment narha toħroġ ħafna qawwija f’ Marlene – Meta l-qalb tħobb” li ħriġt fis-sena 2000. Kemm hija importanti t-tema tal-imħabba fir-rumanzi tiegħek?
Ir-Rumanz “Marlene- meta l-qalb tħobb” inqisu bħala awtobiografija tiegħi, fis-sens li hi storja ta’ żewġ żgħażagħ li għexu fis-snin li għext jien, jiġifieri wara t-Tieni Gwerra Dinjija sakemm bdejt il-ħajja tax-xogħol. L-iskop li ktibtu kien li nuri liż-żgħżagħ tal-lum kif għexna bil-ħafna nuqqasijiet li kellna, speċjalment dawk li għexu fil-kampanja. Iż-żgħożigħa hija żmien ta’ mħabba, ansjeta`, u kurżita`, speċjalment fejn tidħol l-imħabba u s-sess. Barra l-mod ta’ ħajja li għexna l-istorja tal-imħabb bejn il-karattri prinċipali, Pawlu u Marlene, hija bejn wieħed u ieħor l-istess jew simili tagħhom. Meta kelli ntervista fuq l-R.T.K. dwar dan ir-rumanz l-ewwel domanda li staqsieni l-ġurnalist kienet “Pawlu tista’ kont int?” Weġibtu li iva. Ġie li erġajt qrajtu biex inġedded il-memorji ta’ tfuliti u żgħożiti.
- Perit, semmejna ħafna dwar ir-rumanzi tiegħek imma ma nistgħux ma nsemmux il-poeżiji tiegħek. Tajjeb li ngħidu li inti wkoll ħriġt ġabra ta’ poeżiji “Fejn tħabbat il-qalb” fl-1998, u membru tal-Għaqda Poeti Maltin fost oħrajn. Xi tfisser għalik il-poeżija?
Il-poeżija hija l-espressjoni tal-emozzjonijiet tal-poeta. Fiha jesprimi l-ferħ, niket u serħan tal-moħħ. Poeżija ma tiktibiex jekk ma tħossiex. Ħafna poeżiji jinkitbu fl-ewwel persuna.
Darba mpressjonajt ruħi meta koppja li ilna noħoġu magħhom iżjed minn ħamsa u għoxrin sena,meta tajthom il-ktieb tal-poeżi li ħriġt, il-mara, wara li qratu qaltli “Issa naf min hu Lawrence Gatt.”
Naħseb li l-poeta s-Sur Guże` Chetcuti, li llum m’għadux magħna, laqat il-musmar fuq rasu meta kiteb “Il-poeżija tinsab fis-saltna tal-ħolm b’dehriet ta’ ġmiel, ħajr u mħabba u b’ansjeta` u wġiegħ il-qalb”.
- Semmejna ħafna intriċċi, tensjoni u inkwiet imma mhux l-ewwel darba li inti ġġib ukoll tbissima fil-qarreja speċjalment f’xi wħud min-novelli fejn tirrakonta sitwazzjoni normalissima mill-ħajja ta’ kuljum imma tista’ tkun jew imbarazanti jew sempliċiment sitwazzjoni ħelwa. Importanti li nibqgħu nitbissmu.
Għalkemm ir-rumanzi tiegħi huma drammatiċi, episodji joħolqu tbissima. Pero` bħal ma semmejt int, ktibt novelli umoristiċi li joħolqu tbissima. Barra dawn ippubblikajt ktieb ta’ stejjer umoristiċi. Dan huwa “Stejjer mill-Għorfa”. Dan jikkonsisti f’numru ta’ stejjer dwar is-sitwazzjonijiet bejn Fra u Sagristan. Il-Fra jipprova jagħmel minn kollox biex jgħaddi lis-Sagristan biż-żmien imma ġie li daru fuqu. Dan kien l-ewwel ktieb li ppublikajt fl-1996. Kien intogħġob ħafna. Din is-sena ser nippubblika it-tieni ktieb b’dawn iż-żewġ karattri. Allaħares ma nitbissmux kultant.
- Lawrence Gatt, wasalna fl-aħħar ta’ din l-intervista. Imma ma nistax ma nsaqsikx xi proġetti għandek għall-futur.
L-ambizzjoni tiegħi hija li noħroġ ktieb fis-sena. F’dawn l-aħħar ħames snin, sal-2017 ippubblikajt erbgħa kotba. Din is-sena ser nippubblika “Stejjer mill-Għorfa 2”. U għas-sena d-dieħla qed nikteb rumanz ieħor. S’issa wasalt f’nofsu. Nispera li nlaħħaq nippublikah is-sena d-dieħla.
