Awtriċi: Lou Drofenik
Pubblikazzjoni: Horizons
Mhux l-ewwel darba ġibna kotba ta’ Maltin li jgħixu fl-Awstralja. Insemmi fost oħrajn lill-awtur Joe Axiaq li fil-paġna tas-17 ta’ Ġunju 2016 konna ġibna artiklu dwar il-ktieb “Il-bogħod li jifred”, imma ġibna wkoll numru ta’ poeżiji ta’ dan l-istess awtur. Insemmi wkoll lil Roderick Bovingdon (Rigu) li huwa wkoll riċerkatur, li fost oħrajn kiteb id-dokument akkademiku “From Language to Ethnolect: Maltese to Maltraljan”. Ġaladarba qed nitkellmu fuq il-mara-awtriċi, ma nistgħux ma nsemmux lil Josephine Cassar fost l-ewwel kittieba flimkien ma’ żewġha Manwel Cassar kienu minn dejjem minn ta quddiem biex jitkellmu dwar il-kultura tagħna l-Maltin.
Lou Drofenik tatna numru kbir ta’ kotba fosthom “Birds of Passage” (l-ewwel wieħed tagħha), “Bushfire Summer”, “Cast a Long Shadow”, “In search of Carmen Caruana”, “Cloves and Bitter Almonds” u oħrajn. Bosta minn dawn il-kotba jitkellmu dwar l-immigrazzjoni bl-isfidi li ġġib magħha, iżda dan huwa l-ewwel ktieb pubblikazzjoni Maltija.
Hemm diversi temi li nista’ noħroġ minn dan il-ktieb li żgur jeħtieġu analiżi, aktar milli dan il-ħsieb qasir tiegħi.
(a) Ktieb bl-Ingliż dwar temi Maltin. Hawnhekk għandna ktieb bil-lingwa Ingliża u għaldaqstant jista’ jinqara kemm mill-immigranti li saru jippreferi jaqraw bil-lingwa Ingliża, l-familji tagħhom u anki turisti li jżuru pajjiżna. L-istorja toħodna għand furnar fil-Belt Valletta u twassalna fil-Bliet Awtraljanai ta’ Melbourne u Sidney.
(b) Mill-bogħod …mill-qrib. Il-ktieb jagħti stampa ta’ parti mis-soċjeta’ Maltija. Għandna dettal. Fl-istess ħin qed iħares mill-bogħod. Din tagħta perspettiva importanti għax filwaqt li kellha informazzjoni sew tal-kultura Maltija fl-imgħoddi setgħet tarha mill-bogħod. Dan huwa vantaġġ li offra lill-kittieba imparzjalita’ u ta ċerta’ liberta’ u indipendenza li ma baqgħetx imwaħda fl-istess soċjeta’ li qed tikteb dwarha.
(c) Jiċċelebra lill-mara. Dan il-ktieb jitfa’ dawl fuq ix-xogħol tan-nisa xi ħaġa li b’mod akkademiku għamlu Prof Yosanne Vella. Dan huwa importanti ħafna għaliex dwar il-mara ftit li xejn inkiteb u nsibu fl-istorja tagħna. Huwa minnu li għal ħafna snin is-soċjeta’ Matija kienet waħda patrijarkali (kif ser naraw ‘il quddiem) u li dan kien jimplika allura li r-raġel kien jaħdem bħala l-kap tal-familja. Madankollu, kif insibu f’diversi kotba ta’ Prof Yosanne Vella il-mara kienet tagħti kontribut enormi f’diversi oqsma, għalkemm forsi mhux daqstant fid-deher.
L-istorja tagħna tlaqqagħna ma’ Ġuditta Falzon li tiret il-forn mingħand missierha wara li dan safa nieqes. Hija timpjega magħha lil ċerta Alfio Cisconti, Sqalli li beda jgħinnha. Sa mill-bidu nett Alfio Visconti xtaq jibdel il-furnat f’dolċerija, xi ħaġa li qatt ma seħħet sakemm dam ħaj. Ta’ min ngħidu li waqt li Ġuditta kienet tieħu ħsieb il-forn hija kienet ukoll omm. Dawn l-isfidi ma kissruhiex anzi kienet aktar determianta.
Il-ktieb jitratta erba’ ġenerazzjonijiet ta’ nisa. Min-nanna sal-persuna li tieħu ħsieb furnar u rnexxielha permezz tax-xogħol ta’ jdejha u l-għaraq ta’ xbinha ddawwar lira.
Frances it-tifla tat-tifla emigrat lejn Sydney. Hemm sabet aktar liberta’ imma ma jfissirx li kollox ikun ward u zahar. Bħal nannitha ssir mara ta’ suċċess .
d) Mibni fuq soċjeta’ patrijarkali. L-istorja hija bbażata f’Malta fejn il-patrijarkiżmu kien prevalenti u post il-mara kien id-dar u siekta. Wieħed jistenna li persuna bħal Ġuditta li kienet titbiegħed min-normi tas-soċjeta’ kienet issib oppożizzjoni kemm mill-forzi konservattivi kif ukoll mill-popolin mingħajr edukazzjoni li tixprunah jimxi ‘l quddiem. Għalkemm fil-ktieb naraw ukoll li xi wħud kienu jirrispettawha waqt li oħrajn jgħiru għaliha. Fil-fatt ta’ min ngħidu li Ġuditta sabet l-għajnuna minn bosta ħbieb u anki barranin meta kienet għaddejja fi żmien diffiċli.
Jekk li timxi ‘l quddiem kien meqjus li qed toħroġ barra min-normi soċjali, li jkollok wild qabel iż-żwieġ kien sagrileġġ. Naraw kif xaħħmu saċerdot biex iżewwiġhom qabel iż-żwieġ. Żewġha iżda safa maqtul u dan wassal biex tibqa’ tieħu ħsieb in-negozju waqt li taqdi dmirha bħala omm.
e) Karattri b’saħħithom u oħrajn dgħajfin. Fil-ktieb wieħed jinnota karattri b’saħħithom aktar minn oħrajn. Ġuditta hija karattru b’saħħtu. Licia m’hijiex. Għalkemm anke din tisspoprendi għx fil-fatt kienet hi li ħalliet din il-gżira sabiex tipprova ssib ġejjieni aħjar.
f) Klassijiet soċjali. Tema oħra li wieħed jista joħroġ minn dan il-ktieb hija dik tal-klassi soċjali. Naturalment l-idea ta’ mara li toħroġ mit-tbatija bl-għaraq ta’ ġbina ser tqanqal ftit interess fost il-qarrejja u hemm ukoll dak l-element sensazzjonali. Madankollu wieħed jista’ wkoll janalizza l-idea soċjali kif kienet tidher fis-soċjeta’ Maltija anke f’dak li għandu x’jaqsam ma’ mobilta’ – jiġifieri li wieħed itejjeb il-kundizzjonijiet tal-ħajja tiegħu.
f) Malta kif konna nafuha. Ikollna nammettu li fit-tajjeb u fil-ħażin is-soċjeta’ Maltija kif insibuha f’dan il-ktieb hija xi ħaġa tal-imgħoddi. Il-karita’ kbira tal-Maltin tixhed li dan baqa’ poplu b’qalb kbira u hekk kien minn dejjem. Fl-istorja naraw ngħidu aħna kif Ġuditta mhux biss sabet għajnuna minn ħbieb imma saħansitra minn barranin. Jien ngħid li dal-poplu huwa kburi li llum mhux biss kiber ekonomikament imma jinsab quddiem nett f’dawk li huma drittijiet ċivili. Għall-grazzja t’Alla dal-poplu m’għadux maħkum mill-injoranza,
Dan huwa ktieb li jiċċelebra l-ugwaljanza u l-mara b’mod ġenerali. Jiċċelebra l-ħajja tal-mara li libset kpiepel differenti. Waqt li jagħmel dan iżda jħares lejn id-diskriminazzjoni imma fl-istess ħin.
F’dan il-ħsieb qasir ppruvajt nelenka ftit it-temi prinċipali li żgur jeħtieġu studju aktar profond. Ċert li minn dan il-ktieb wieħed jista’ joħloq diskussjoni, ngħid jien anke fuq livelli aktar akkademiċi.
Dan huwa ktieb Malti u l-punt tat-tluq tiegħu huwa wkoll f’Malta. Waqt li għandna stejjer oħra li jixhdu l-faqar li kien hawn f’Malta u r-realta’ soċjo-ekonomika ta’ qabel u wara l-gwerra, dan il-ktieb joffri aspett ieħor għaliex jitkellem dwar l-imigrazzjoni b’dak kollu li kienet timplika.
Fuq kollox hija wkoll storja movimentata ħafna, fejn id-determinazzjoni u l-imħabba jirbħu l-isfidi. Hija storja ta’ qlubija kbira ta’ nisa li jiċċelebraw il-mara.
“The Confectioner’s Daughter” rebaħ il-Premju Nazzjonali tal-ktieb fil-kategorija tar-rumanzi bil-Malti u bl-Ingliż.
(Paġna Letterarja 28 ta’ Jannar 2018) — with MaryAnn Vella and Lou Drofenik.