Tattwaġġi u L-għanja tal-imħabba mhux maħbuba
Żewġ kotba ta’ P. Charlò Camilleri
Dawn iż-żewġ kotba ta’ P. Charlò Camilleri, Karmelitan, li ħarġu bejn wieħed u ieħor fuq medda ta’ sena tgħaqqadhom it-tema spiritwali profonda. It-tnejn li huma jeħduk fi vjaġġ spiritwali, jistednuk toqgħod fis-skiet li fih biss tista’ tisma’ l-leħen tal-Ħallieq. Huwa għalhekk li qed nippreżentahom it-tnejn li huma f’din il-paġna, għalkemm ovvjament huma żewġ kotba differenti għal kollox minn xulxin. L-ewwel ktieb huwa Tattwaġġi; ġabra ta’ poeżiji li l-awtur kiteb f’dawn l-aħħar 20 sena (1996-2016). It-tieni ktieb L-Għanja tal-Imħabba mhux Maħbuba huwa bijografija dwar il-qaddisa mistika Santa Marija Maddalena de Pazzi. Il-Bijografija fiha wkoll ġabra ta’ kitbiet tal-Qaddisa maqlubin għall-Malti mill-istess Camilleri. Bħall-poeżiji f’Tattwaġġi, dan il-ktieb narah bħal ilma f’deżert, bħal rokna għal kwiet f’kamra mimlija agħa. Bħal donnu ż-żewġ kotba jimlew vojt li hemm fid-dinja li qed ngħixu fiha llum. Dwar ir-rabta bejn dawn iż-żewġ kotba, f’isem il-Paġna Letterarja tat-Torċa tkellimt mal-awtur innifsu P. Charlò Camilleri. Staqsejtu x’rabta jara bejn dawn iż-żewġ kotba tiegħu.
“S’issa qatt ma ħsibt li hemm xi rabta. Madanakollu naħseb li għalkemm il-ġeneru letterarju taż-żewġ kotba huwa differenti, hemm forsi żewġ elementi li jgħaqqduhom. L-ewwel, l-idea tal-“għanja”. Il-poeżija hija nistgħu ngħidu hekk għanja li f’ċertu sens hija wkoll karba ta’ ruħ li tfittex is-sens moħbi wara l-ġrajja tal-ħajja, wara l-esperjenzi immedjati u materjali li ngħixu kuljum. Fil-każ tal-Bijografija ta’ Maddalena de’ Pazzi għażilt li ndaħħal it-tema tal-għanja għax proprju din il-mistika taqa’ fil-kategorija tal-mistiċi tas-sekli 16 u 18 li esprimew dan is-sintomu ta’ karba malinkonika huma u jfittxu s-sens tal-eżistenza fil-ġrajja mqallba ta’ dawk is-sekli. Fil-kristjaneżmu dan il-kurrent mistiku ħa l-forma tat-tfittxija tal-Maħbub Divin li ma jinħassx, mhux tanġibbli. Artistikament per eżempju dan ġie espress fl-arti fil-famużi pitturi ta’ Marija ta’ Magdala tibki mal-qabar vojt ta’ Kristu, jonkella, fil-ġrajja ta’ Ġesù li jitlaq id-dar ta’ ommu għall-ħajja pubblika, u wkoll fil-bikja ta’ Pietru wara ċ-ċaħda fil-mument li Ġesù ttieħed minn magħhom. It-tieni element li jgħaqqad forsi, huwa l-fatt li l-bijografija hija dwar mistika, u l-poeżija ġiet mfissra minn Mario Azzopardi u Walid Nabhan bħala poeżija ta’ xeħta mistika.”
Sa ċertu punt P. Charlò jmur kemmxejn kontra l-kurrent mhux biss letterarju imma anke dak soċjali. Dan jagħmlu mingħajr ma jisfida la l-progress soċjali u lanqas ix-xejriet ġodda letterarji. Jirnexxielu iżda, b’mod b’saħħtu ħafna jagħti leħen lil Dak li huwa meqjus nieqes, ma jinħassx. Bil-kitba huwa joffri l-ilma li jtaffi l-għatx spiritwali, min-nixxiegħa li forsi konna nsejniha jew warrabniha. Permezz tal-ktieb dwar il-qaddisa jerġa’ jafferma l-primat ta’ Alla u allura tal-esperjenzi spiritwali li forsi anke fil-kuntest ta’ Knisja, għallinqas fil-periferiji tagħha, warrabniha biex nitkellmu iktar dwar il-lat soċjali li minnu nnifsu huwa tajjeb basta ma nispiċċawx ninsew l-għeruq tal-fidi tagħna u l-mixja spiritwali tagħna. Dwar dan tkellimna mal-awtur, u qalilna hekk:
“L-ewwel semmejt li d-Divin huwa għal kollox nieqes fid-dinja post-moderna. Il-bniedem ta’ llum kulturalment, soċjalment u politikament ma’ għadux ifassal l-għażliet tiegħu bil-perspettiva tad-Divin. Allura f’dan is-sens Alla huwa nieqes, ma jinħassx… jekk trid mejjet. Ma jfissirx li dan hu aħjar jew tajjeb. Ma jfissirx lanqas li ma hemmx espressjonijiet kulturalment b’għeruq reliġjużi. Dawn tal-aħħar però huwa forom dekadenti ta’ folklor u idolatrija. Alla ma għandu xejn x’jaqsam magħhom. Bil-kitba tiegħi minix nipprova nagħti soluzzjoni. Sempliċement qiegħed nagħti leħen lil esperjenza li mhijiex daqshekk valutata u kkunsidrata fil-letteratura lokali. Punt ieħor huwa li għalkemm id-Divin huwa nieqes għal kollox fis-soċjetà post-moderna, jidher li hemm sinjali żgħar ta’ bidla f’dan bil-qawmien tal-kurrent meta-modern. Nerġa’ ntenni li jiena minix nippretendi li noffri soluzzjonijiet. Tattwaġġi ġie pubblikat bl-interess ta’ Mario Azzopardi u Walid Nabhan li tant imbuttawni noħroġ il-poeżiji li fl-aħħar ċedejt. It-tieni ktieb, il-Bijografija ta’ de’ Pazzi ktibtha bħala parti miċ-ċelebrazzjoni tal-450 sena mit-twelid ta’ din il-mistika mportanti wkoll fejn tidħol letteratura, lingwistika u teatru.”
Iżda jekk l-awtur ma jiktibx l-ewwel u qabel kollox biex iwassal messaġġ, xorta waħda f’dawn dawn iż-żewġ kotba huwa kruċjali jwassal il-messaġġ ta’ Kristu – il-messaġġ tal-Evanġelju. Fi kliem ieħor, nemmen li l-għan ta’ Camilleri huwa li jesprimi dak li jemmen fih kemm permezz tal-poeżiji, li fl-aħħar mill-aħħar wieħed jista’ jqishom ukoll espressjoni ta’ talb, u l-esperjenza tal-Qaddisa li minkejja l-kuntest u realtajiet storiċi differenti, wieħed jista’ jimmudella fuqha l-imħabba tagħna lejn Alla. Fiż-żewġ kotba iżda wieħed iżda jagħraf valur letterarju li nistgħu napprezzaw anke jekk inħarsu lejhom minn perspettiva sekulari. Fil-ktieb Tattwaġġi li ser nitkellmu dwaru fi ftit aktar dettal insibu espressjoni tal-ħtiġjiet spiritwali li jmorru lil hinn minn dak li huwa materjali u temporali. Għandna l-bniedem li jaħseb, ibati u jittraxxendi. Jitratta mistoqsijiet filosofiċi u ispirat ukoll mill-ġrajja Biblika joffri tweġibiet teoloġiċi u umani fl-istess ħin. Fil-każ tal-ktieb ta’ Santa Marija Maddalena de Pazzi għandna valur kbir letterarju anke għaż-żmien li fih inkitbu s-siltiet mill-ħames volumi ta’ kitbiet tal-Qaddisa. Fil-fatt dawn il-kitbiet mistiċi huma studjati mhux biss fit-teoloġija mistika imma jqanqlu nteress kbir anke f’oqsma oħra bħal ngħidu aħna ir-rwol tal-mara fis-soċjeta’ medjevali u rinazzimentali, fil-letteratura, fit-teatru f’dawn iż-żminijiet. Dwar il-valur letterarju ta’ dawn iż-żewġ kotba, P. Charlò qalilna hekk:
“Dwar il-valur letterarju nippreferi ma niġġudikax lili nnifsi. Forsi tieħu xi spunti mid-daħla ta’ Mario Azzopardi u Walid Nabhan. Naħseb jagħmlu valutazzjoni bilanċjata u serja. Bil-kummenti tagħhom ħadt gost nara li wieħed qraha mill-perspettiva mistika nisranija u l-ieħor mit-tradizzjoni Iżlamika Sufi. Dan ifisser li l-poeżija kienet kapaċi tkellem żewġ dinjiet u żewġ kulturi differenti. Għalija dan forsi hu kriterju tal-validità letterarja tal-poeżija tiegħi: li ttraxxendiet kultura u tradizzjoni partikulari u hekk għandha xeħta universali. Anke l-fatt li kemm Mario kif ukoll Walid (nies stabbiliti fil-qasam letterarju) imbuttawni biex nippublika, naħseb li juri li hemm valur.”
1. Tattwaġġi
It-tattwaġġi huma marki estetiċi u fl-istess ħin permanenti. Jidhirli li l-isem jindika kif l-awtur jitlaq minn dak li huwa estern u fil-wiċċ, mill-esperjenza reali u kontemporanja u jwassal dak li huwa profond u qiegħed immarkat fina. Fil-fatt minn materjaliżmu li qatt ma jagħti l-vera ferħ (Surrealiżmu, p.78), “passjoni bla ruħ”, “f’ġisem żagħżugħ” li “mill-qoxra biss tfuħ”, l-poeta jemmen li:
“b’taħbit u stennija
f’dan il-ġisem żagħżugħ
mikluba hemm ir-ruħ
trid toħroġ mill-fosdqa.”
L-awtur jitlaq mill-mistoqsija tal-ħajja, mit-tbatija li titwaħħad mal-“ġnien taż-żebbuġ” (p.23). Huwa pellegrin, miexi bħalna l-istess mixja lejn il-fidi. U bħal kull bniedem ieħor jistaqsi mistoqsijiet fundamentali tal-Fidi.
“Għaliex hemm blanzun
li qatt ma fetaħ?
Għaliex hemm ħarruba
mgħawwġa bi-żmien?
Għaliex hemm il-ħmura
tad-demm imxerred,
minflok il-ġmiel
ta’ għalqa pepprin.”
(Thewdin, p.32)
Il-mistoqsijiet joħroġu mill-istess Fidi, mix-xewqa tal-bniedem li jagħraf lil hinn minnu. Iżda quddiem l-hemm u n-niket, hemm l-imħabba li tirbaħ fuq kollox (It-Triq, p.34). Jippreżentalna esperjenza li jixtieq jaqsamha mal-qarrejja – esperjenza ta’ imħabba qawwija li jixtieqna aħna wkoll induqu.
Iżda biex jasal għaliha jterraq fit-triq tal-Fidi li mhux faċli. Biex jasal għar-risposta, bħal poeta-saċerdot ieħor li wkoll jikteb poeżija profonda, Joe P. Galea (Fra Goel), ifittex is-skiet (p.34).
Jbati meta jħoss in-nuqqas tagħha, u jistenna bi ħrara sa ma jħoss il-din il-qawwa inspjegabbli (p.25) u jterraq sabiex jasal għaliha (p.31). L-imħabba kbira tad-Divin hija profonda u din il-profondita’ jiddeskriviha mhux biss permezz tat-tattwaġġi (p.83) imma fi kliemu tippenetra “bħal leħħa ta’ berqa” u bħal “raġġi” fuq ġismu (p.87). Is-sliem iżda li tħalli jiddeskrivih b’elementi sbieħ tan-natura li min-naħa l-oħra fihom jara din l-istess Qawwa fosthom “ix-xemx ħamrani”, il-“hemda”, “f’għanjiet it-tajr ipespes l-għana tal-imħabba” (Glendalough, p.67)
L-għajnuna spiritwali li joffrilna biex nimxu miegħu dan il-vjaġġ narha fi-poeżija “Talba” (p.26):
“Ħallini nintebah
li int qiegħed ħdejja
bil-ħlewwa taħsilli
il-ħmieġ ta’ idejja.
Iftaħli dirgħajja
ħa nxerred il-ħażna
ta’ ħlejjaq maħnuqa
li daħku bir-rażna.
…
Isqini mix-xmara
tal-hena dejjiema
li taħji u ġġedded
`l min jittallab ħniena.”
2. L-għanja tal-imħabba mhux maħbuba
Il-Qaddisin u mhux il-ġerarkija tal-Knisja huma l-ogħla fis-saltna tas-smewwiet. Il-qaddisin kienu persuni ġejjin minn kull faxxa tal-ħajja u għaldaqstant huma ta’ ispirazzjoni għall-bosta minna. Iżda l-kitbiet tal-qaddisin, f’għamliet ta’ djarju li jirrakkontaw l-esperjenzi mistiċi tagħhom kisbu interess mhux ftit anke f’diversi studji oħra mhux neċessarjament teoloġiċi, fosthom studji medjevali u dwar il-femminita’ fil-medju evu. Biżżejjed insemu kotba magħrufa bħal Through the Devil’s Gateway: Women, Religion and Taboo, ta’ Alison Joseph, Le Deuxième Sexe ta’ Simone de Beauvoir, The pedestal and the stake: courtly love and witchcraft ta’ E. William Monter u f’pajjiżna Vergni Sagri, Demonji u Boloh għal Alla ta’ Mario Azzopardi. Ovjament għandna bosta sorsi oriġinali bħalma huma d-djarji ta’ Santa Veronica Giuliani u l-ktieb ta’ Margery Kempe fost oħrajn.
Dwar dan il-valur letterarju, minbarra dak reliġjuż tkellimna mal-awtur innifsu:
“Il-valur li nara huwa li din hija l-ewwel bijografija bil-Malti tal-Qaddisa li fiha wkoll antoloġija ta’ testi mistiċi maqlubin għall-Malti. L-ewwel bijografija tal-qaddisa kien profil mitbugħ mill-Prof. Anastasju Cuschieri, Karmelitan, poeta, professur tal-filosofija u senatur. Valur ieħor huwa li fiha wkoll għall-ewwel darba wara 400 sena stampata mill-ġdid l-edizzjoni tal-ħajja f’inċiżjonijiet li saru għall-kanonizzazzjoni tal-qaddisa. Valur ieħor huwa li l-qasam aġjografiku fil-letteratura huwa nieqes f’pajjiżna. Forsi wkoll għandu dan il-valur.”
Naturalment iżda ma nistgħux ma nsemmux il-valur spiritwali u mhux biss teoloġiku ta’ dan il-ktieb. It-titlu tal-ktieb huwa dwar l-imħabba (b’referenza għal Alla kif insibu fil-Vanġelu ta’ San Gwann ‘Alla huwa Imħabba’) mhux maħbuba għax il-bosta ma jirritornawx għall-imħabba t’Alla imma jibqgħu distanti u b’qalb iebsa u/jew magħluqa għal imħabbtU.
Il-ktieb jinqasam fi tliet taqsimiet prinċipali. L-ewwel taqsima (p.15-p.87) hija bijografija qasira dwar il-Qaddisa li kif jgħid l-awtur fl-introduzzjoni tiegħu mhux l-għan tagħha li sservi ta’ studju teoloġiku jew filosofiku. It-tieni (p.91-149) taqsima tiġbor fiha siltiet mill-kitbiet tagħha “li jlaħħqu mal-ħames volumi manuskritti, miktuba oriġinalment bl-idjoma Fjorentina tas-sekli 16 u 17”. Fit-tielet taqsima (p.153-203) imbagħad għandna stampi ta’ inċiżjonijiet li l-artist Abraham Diepenbeek kien stampa li juru l-ħajja tal-qaddisa għaċ-ċelebrazzjoni tal-Kanonizzazzjoni tagħha fl-1669. Fl-aħħar tal-ktieb imbagħad insibu xi ritratti li jgħinuna nifhmu aktar il-kuntest tal-qaddisa, fosthom tal-Monasteru u l-Knisja ta’ Santa Maria degl’Angeli.
3. Konklużjoni
F’dinja fejn il-valur tal-imħabba donnu qed isir wieħed irħis, fejn il-kelma sar għandha konnotazzjonijiet li mhux neċessarjament huma imħabba, f’dawn iż-żewġ kotba tispikka “l-Imħabba li mhux maħbuba”. L-Imħabba li hu Kristu u li wara kollox biex nilħquh irridu naħdmu għaliha, nistinkaw għaliha. Mhijiex il-bakketta maġika u lanqas hija soluzzjoni faċli. Iżda hija s-soluzzjoni għall-egoizmu f’qalb il-bniedem, il-kawża ta’ tant u tant problemi. Dawn huma żewġ kotba li kif għidt fl-introduzzjoni huma ta’ interess kbir kemm għal dawk li qed ifittxu għejun spiritwali permess ta’ talb fil-forma ta’ poeżija u l-ħajja ta’ qaddisa kbira b’ilsien pajjiżna, kif ukoll għal dawn li jsibu siwi kbir letterarju kemm fil-poeżija profonda u mistika kif ukoll fil-bijografija tal-qaddisa li tagħtina ħafna tagħrif medjevali mhux biss letterarju imma anke storiku u sa ċerta punt soċjali.
(Paġna Letterarja 20 t’Awwissu 2017)