Inħossu dmir tiegħi li ftit qabel il-btajjel tas-sajf inħeġġeġ il-qari għall-gost fost it-tfal. Qabel xejn jien edukatur u l-kuxjenza ma tħallinix bi kwieti jekk ma niħux din l-inizjattiva. Aktar minn hekk huwa dmir ta’ paġna bħal din li qatt ma tinsa l-qarrejja ċkejkna tagħna. X’futur jibqa’ fil-kotba, fil-letteratura, jekk ma nrawmux din in-namra tal-qari sa miċ-ċokon? Għalhekk jien ċert li saħansitra awturi li jixtiequ (u forsi ilhom jinsistu miegħi) li l-ktieb tagħhom jidher fuq din il-paġna lesti jistennew ġimgħa oħra sabiex nagħtu dan l-ispazju mistħoqq lill-kotba tat-tfal. U dan għaliex jafu tajjeb li l-qarreja tal-lum huma l-qarrejja t’għada. Inżid li l-qarrejja tallum jistgħu ikunu l-kittieba t’għada.
Minkejja t-teknoloġija, l-ktieb jibqa’ popolari u importanti mmens. Tolqotni ħafna r-riċerka ta’ Joan Ganz Cooney Center dwar kif il-qari diġitali fejn jidħlu t-tfal. Iċ-ċentru Cooney kien minn ta’ quddiem fil-qasam tal-litteriżmu diġitali u interessanti ferm ir-riżultati tar-riċerka tagħhom dwar il-materjal stampat u l-materjal diġitali (http://www.joanganzcooneycenter.org/wp-content/uploads/2012/07/ jgcc_ebooks_quickreport.pdf).
Fost ir-riżultati tal-istħarriġ tagħhom insibu li:
a) Il-qari stampat wera li kien ħafna aktar effettiv f’dak li għandu x’jaqsam ma’ qari kollaborattiv, minħabba li aktar wassal għal diskussjoni
b) It-tfal (u anke l-ġenituri tagħhom) aktar ftakru l-istorja minn mezzi diġitali imma dan aktar x’aktarx minħabba l-materjal viżiv tagħhom iktar milli minħabba l-kontenut.
c) Il-maġġoranza assoluta ta’ dawk li ħadu sehem f’qari kollaborattiv aktar irrelataw mal-ktieb stampat. Għalkemm ta’ min jgħid li l-qari diġitali offra spazju imbagħad għal iktar interazzjoni mal-viżiv.
Dan ma jfissirx li dan dan l-istudju huwa assolut u mhux ikkontestat. Fil-fatt hemm riċerki li jieħdu xejriet differenti u ta’ min nagħtu każhom ukoll għaliex huma indikattivi għall-qari tal-futur. Insibu xi riċerkaturi (Korat, Shamir, & Heibal, 2013, Expanding the boundaries of shared book reading: E-books and printed books in parent– child reading as support for children’s language, First Language 33(5) 504 –523 ) illi jargumentaw ili l-qari b’mod diġitali meta mqabbel ma’ dak stampat, wera diversi vantaġġi. It-tfal urew aktar progress fil-ftehim tal-kliem (M = 24.50 imqabbel ma’ M = 22.90 fil-każ ta’ materjal stampat) fost oħrajn. Naturalment dan qed insemmih għaliex dan huwa l-kuntest li qed jgħixu fih it-tfal li joffri kemm sfidi imma milli qed nara dan is-sajf anke opportunitajiet ġodda lill-pubblikaturi.
M’għandix dubbju li l-pubblikaturi lokali huma seqer mhux biss fuq ix-xeħta letterarja barra minn xtutna imma wkoll dawn l-isfidi ġodda minħabba t-teknoloġija. U ppreparati wkoll biex jilqgħu għal dawn l-isfidi. Il-kotba li għażilt għal dan l-artiklu huma xhieda ta’ dan. Sabiex nagħmilha faċli għall-qarrejja li jagħżlu xi ktieb, minflok qed noħloq sezzjonijiet bit-temi ċentrali nippreferi li l-importaza nagħtiha l-kotba nfushom u niddiskuti l-elementi tagħhom li jagħmilhom kotba ideali għat-tfal. M’inix se nħares biss lejn l-istorja imma lejn il-qoxra, l-aspetti interattivi, il-kliem, u d-disinji.
Busy
Razzett mimli tħabrik
Ilmapark mimli tħabrik
Tħabrik f’għassa tal-Pumpieri
Waħda mill-mistoqsijiet li bosta ġenituri jsaqsu hija x’tip ta’ ktieb għandu jkollhom tfal li għadhom fl-ewwel snin tagħhom u fl-ewwel snin tal-iskola formali? Il-kotba jrid ikollhom bla dubju ta’ xejn temi li jolqtu t-tfal f’dak iż-żminijiet, fosthom il-logħob, l-annimali, il-ħsejjes tat-trakkijiet tat-tifi tan-nar fost oħrajn. Dawn huma t-temi li nsibu fil-kotba magħrufa ta’ Busy li grazzi għal Faraxa Publishers issa jinsabu wkoll b’ilsien pajjiżna. L-għalliema jgħiduli kemm huwa diffiċli li ssib materjal għat-tfal bil-Malti, anke fuq l-internet u apps fuq it-tablets. Kotba bħal dawn żgur li jinżlu għasel kemm mal-ġenituri kif ukoll mal-għalliema, imma fuq kollox mat-tfal li jogħxew kif jarawhom!
Mhux biss it-tema li ser tolqot it-tfal imma wkoll il-fatt li dawn il-kotba huma interattivi u t-tfal jistgħu iċaqalqu l-karattri u l-oġġetti. Għaldaqstant ngħidu aħna fil-ktieb “Tħabrik fGħassa tal-Pumpieri” it-tfal jistgħu jgħollu s-sellum, fil-paġna fejn hemm miktub “Jittella s-sellum u dritt aħna nitilgħu!”. L-ilma li jitfgħu l-pumpieri jistgħu idawruh, u b’dan il-moviment jidher tabilħaqq qisu l-ilma nieżel. Fil-ktieb “Ilmapark mimli tħabrik”, it-tfal jistgħu fost oħrajn iċaqalqu l-istampi li juru t-tfal jgħumu fil-paġna “Ejja nagħmlu tellieqa ħa naraw minn jitbaħ!”. Ċertament li anke tfal ikbar, biex ma ngħidx anke l-kbar, se jogħxew jiġbdu, jżerżqu u jdawru biex jaraw min qed jistaħba fil-matmura fil-ktieb “Razzett mimli tħabrik”. Minbarra dan iċ-ċaqliq interattiv, nsibu diversi rapreżentazzjonjiet miktuba tal-ħoss bħal “Psitt” għall-flieles u “ququququ” għas-serduk.
Dawn il-movimenti mhumiex sempliċiment biex jagħmlu dawn il-kotba interessanti għat-tfal. Mhumiex biss maħsuba biex it-tfal jieħdu gost. Jgħinu mhux ftit lit-tfal ma jibqgħux qarrejja passivi imma attivi u allura hemm ċans iktar li jgħinuhom jifhmu l-kontenut, jistħajlu u jiftakru. Għaldaqstant il-vantaġġ ta’ kotba bħal dawn mhux biss li jħajjar lit-tfal jaqraw imma saħansitra li jgħin lit-tfal jitgħallmu l-istess vokabolarju li qed jaqraw u jissaħħu fil-kreattivita’. Il-ktieb se jsir il-ġugarell tagħhom u mhux l-għodda tal-iskola maqtugħa mill-ħajja tagħhom. Kif insibu fuq wara tal-ktieb, isibu affarijiet x’jiskopru u jitkellmu dwarhom.
Ktieb li huwa tajjeb għal tfal minn sena `l fuq.
Lupettin iħobb biss l-għaġin
Hemm x’hemm fil-ġnien Lupettin?
Kitba Orianne Lallemand
Addattament bil-Malti Clare Azzopardi
Illustrazzjonijiet Eléonore Thuillier
Pubblikazzjoni : Horizons
Il-karattri huma għal qalb it-tfal daqs kemm huma għal kbar. Il-karattru prinċipali fil-kotba tat-tfal mhux bilfors ikun l-eroj li ma jista’ għalih ħadd. It-tfal jaċċettaw u jiggustaw li dan il-karattru jista’ wkoll jagħmel l-iżbalji, mhuwiex perfett imma jipprova jagħmel it-tajjeb. It-tfal jassoċjaw ma’ karattru u miegħu u permezz tiegħu jikbru. Merlin Publishers ilhom li għarfu dan u offrewlna numru kbir ta’ karattri li saru parti mill-ħajja tat-tfal tagħna, kemm dawk maħluqa lokalment, kemm karattri barranin imlibbsa libsa Maltija u kemm oħrajn li baqgħu bil-libsa barranija. Karattru ħelu li ntlaqa’ sew hawn Malta huwa Lupu Lupettu. Konna rajnieh meta darba waħda ma tantx qam burdata tajba, ħares fil-mera u ma ħax gost b’li ra: ried jipprova jkun kulur differenti. Imma ntebah li ma kienx faċli daqs kemm ħaseb. Rajnieh ukoll meta xeba’ mill-mixi u xtaq li jkollu xi mezz ta’ trasport biex jivvjaġġa: xi rota jew mutur jew karozza. Imma malajr jinduna li mhux daqshekk faċli ssib it-trasport ideali.
Wara s-suċċess dejjem jikber ta’ din sensiela Merlin Publishers għadhom kemm ippubblikaw żewġ kotba ġodda bil-karattru issa ta’ Lupettin, addattati għall-Malti minn Clare Azzopardi. Dawn huma Lupettin iħobb biss l-għaġin, u Hemm x’hemm fil-ġnien Lupettin? li hu l-ktieb ideali għat-tfal li qed jitgħallmu jużaw il-potty. Nifhmu li ġalaraba qed nerġgħu naraw dan il-karattru, għaliex Lupu Lupettu niżel tajjeb ferm mat-tfal. Imma din il-kontinwita’ hija pożittiva wkoll mat-tfal, għaliex kif għidna qabel it-tfal jassoċjaw ħafna mal-karattru favorit tagħhom.
Aspett ieħor importanti fil-kotba tat-tfal u jolqotni ħafna f’dawn il-kotba huwa it-tagħlima li tasal b’mod sottili ħafna. Le, mhux ir-retorika li toħnoq il-gost tal-qari u tnaffar lit-tfal. Huwa l-eżempju permezz ta’ Lupettin li kif jagħmlu bosta tfal jirrifjuta li jiekol il-laħam, il-ħut u l-ħaxix. Għalxejn il-mama’ ta’ Lupettin tipprova tagħmel torta tal-laħam u l-faqqiegħ, tadam mimli u ross, piżelli … għax Lupettin iżomm ħalqu magħluq. U għalxejn il-papa’ jipprova jdaħħqu ftit u jagħmilha tal-buffu u anke tal-ajruplan. Lupettin irid jiekol biss l-għaġin. Sakemm, darba waħda, il-papà ta’ Lupettin tiġih idea. Lażanja! U fl-aħħar daqshekk kummiedji madwar il-mejda tal-ikel, għax Lupettin kuntent!
Lupettin mhu ħadd ħlief il-maħbub Lupu Lupettu meta kien għadu iżgħar. Lupu Lupettu huwa fost l-iżjed karattri popolari mat-tfal iżda wkoll mal-ġenituri għax f’kull storja l-Lupu jirnexxielu b’xi mod jagħti tagħlima, bl-iżjed mod simpatiku immaġinabbli.
Mill-banda l-oħra fil-ktieb Hemm x’hemm fil-ġnien Lupettin, il-ġenituri ta’ Lupettin iħallulu potty fil-ġnien u jħalluh jifhem waħdu x’inhu. Wara ħafna tentattivi immaġinattivi u żbaljati ta’ x’jista’ jkun, Lupettin jifhem! U jpoġġi fuqu!
Iż-żewġ kotba għandhom paġni pplastiċizzati biex ikunu wipe-clean u għalhekk tajbin għal idejn ċkejknin li jafu jkollhom xi “inċident” mal-kotba waqt l-ikel jew fuq il-potty. Il-kotba huma b’qoxra iebsa u padded, u għandhom anki ġnub ittundjati biex ikunu dejjem iżjed siguri f’idejn it-tfal. Dawn il-kotba jiġu bis-siġill ta’ ċertifikazzjoni ta’ sigurtà Ewropea CE, li hu t-tip ta’ attenzjoni għad-dettall li t-tfal u l-ġenituri saru jistennew mill-kotba Merlin.
Dawn il-kotba huma xogħol l-awtriċi Franċiża Orianne Lallemand, b’illustrazzjonijiet umoristiċi ta’ Eleonore Thuillier, l-istess ta’ Lupettin għandhom ikollhom l-istess suċċess ta’ Lupu Lupettu. Inħoss li għandna xorti li dawn it-tip ta’ kotba qed jaslu bi lsien pajjiżna
Lupettin iħobb biss l-għaġin u Hemm x’hemm fil-ġnien Lupettin? jinsabu għall-bejgħ mill-ħwienet tal-kotba kollha jew online direttament minn www.merlinpublishers.com
In-Naffar li Xtaq itir/
The Scarecrow who wanted to fly
Kitba ta’ Rita Saliba
Illustrazzjonijiet ta’ Naomi Gatt
Pubblikazzjoni: Horizons
Għandna tfal li l-ewwel lingwa li jibdew iħaddmu tkun l-Ingliż. Hemm ċirkostanzi fejn din ma tkunx biss għażla b’kapriċċ imma anke bżonn. Mill-banda l-oħra għandna forsi l-maġġoranza tat-tfal li jibdew iħaddmu l-aktar il-lingwa Maltija, kif jisimgħuha minn fomm il-ġenituri tagħhom. Horizons qed jaħsbu li joqltu ż-żewġ kategorji u la t-tfal li jaqraw bl-Ingliż u lanqas dawk li jippreferi bil-Malti ma jiġu mċaħħda minnha. Jien wieħed minn dawk li jemmnu li sakemm ma jkunx hemm diffikultajiet oħra, it-tfal huma mħeġġa jitgħallmu ż-żewġ lingwi u l-bilingwaliżmu huwa proċess naturali u jiġi naturali fit-tfal u għandu l-benefiċċji tiegħu. F’pajjiżi kbar bħal Istati Uniti huwa normali li t-tfal jitgħallmu l-lingwa tal-ġenituri li jista’ jkun tkun l-Ispanjol u anke l-Ingliż. Imma ma mmorrux `il bogħod għax fl-Ewropa nsibu ħafna minn dan it-taħlit f’pajjiżi bħal Belġju fost oħrajn. Biex ma nsemmux id-djaletti li t-tfal jitgħallmu wkoll flimkien mal-lingwa standard.
In-Naffar huwa karattru li jaffaxxina t-tfal kemm barranin u mhux inqas dak Maltin. Niftakar li fi ċkuniti wieħed mill-ewwel kotba li qrajt kien “Ir-raġel tat-tiben” ta’ Trevor Zahra. Hawnhekk Rita Saliba tirrakontalna din il-ġrajja qasira u ħelwa ta’ naffar li kellu żewġt iħbieb – Mina l-ġurdiena u Pizu l-għasfur tal-bejt. Darba minnhom jgħidilhom li xtaq itir biex ikun jista’ jara d-dinja u tawh parir li jkellem liż-żiffa. Iż-żiffa min-naħa tagħha tgħidlu li aħjar ikellem lill-buffura. Inħalli l-qarrejja jaraw x’jiġrilu n-Naffar meta wara l-buffura jistenna r-riefnu.
Rita Saliba diġà rajna xogħlijiet oħra tagħha, kemm għall-kbar u kemm għat-tfal u l-mod tagħha kif twassal storja lill-qarrejja ċkejknin intlaqat tajjeb mal-ewwel. Dan huwa ktieb sofistikat b’qoxra iebsa, editjat minn Victor Fenech, u bi tpinġijiet mill-isbaħ ta’ Naomi Gatt. Dettal li jidher żgħir imma naf li l-għalliema jagħtu każu ħafna hija t-tipa użata, partikularment l-ittra “a” fejn f’dan il-ktieb narawha mitkuba bil-mod kif jiktbulha t-tfal fil-pitazzi tagħhom u mhux kif insibuha fil-kotba tal-kbar u fil-gazzetti. Fil-paġni tan-nofs insibu wkoll taqsima ta’ attività fejn il-qarrejja jistgħu jidħlu aktar fl-ispirtu tal-istorja: logħob bil-kliem u paġni għat-tpinġija!
Ktieb li nħeġġeġ li jinqara minn tfal bejn il-5 u 8 snin.
L-annimali tar-Razzett
Natalie Portelli
Pubblikazzjoni: Wise Owl
Dan il-ktieb huwa parti minn sensiela ta’ kotba għat-tfal miktubin minn Natalie Portelli li jinkludu fost oħrajn: Il-Bibbja, il-Ħajja ta’ Ġesu’, u Stejjer tal-Prinċipessi. F’dawn l-erba’ kotba tolqtok mal-ewwel il-qoxra, tleqq u t-titlu u l-istampa kemm kemm imqabbża `l barra tali li tati lok li t-tfal iħossu, forsi l-ewwel attentat li l-ktieb jagħmluh ir-rigal favorit tagħhom. Nitkellem mill-esperjenza tat-tfal tiegħi l-ewwel espressjoni minn fommhom kif rawha “Kemm hi sabiħa!”. F’din il-paġna diġa’ dehru xi wħud minn dawn il-kotba.
It-tfal ta’ kull pajjiż u ta’ kull żmien iħobbu wisq l-annimali. Dan il-kteib ilaqqgħana ma’ Tobi l-kelb li jħobb l-għadam, ma’ Trott iż-żiemel li sar qisu żebra, ma’ Miki l-ħaruf li qed ifittex lill-ħabib tiegħu Sam il-fenek. ma’ Ġiġa t-tiġieġa li ħarġet mir-razzett, ma’ Didi l-qattus li sab kobba suf, ma’ Nora n-nagħġa, Boċċa l-baqra u Oliver il-fellus. Nista’ nħallikom timmaġinaw kemm it-tfal ser jimirħu fl-immaġinazzoni tagħhom u dawn il-ħlejjaq jistħajluhom qed joħorġu mill-paġni!
Natalie Portelli m’għandha bżonn ebda introduzzjoni u matul dawn is-snin għandha bosta esperjenza kif tferraħ lit-tfal. L-istampi sbieħ ta’ dan il-ktieb huma ta’ Claudio Cernuschi.
Dan huwa ktieb li meta kont żgħir min jaf kemm kont nixtieq li kelli. Forsi l-pubblikazzjoni dak iż-żmien ma’ kinetx laħqet il-professjonalita’ tal-lum li mhux biss tirrispondi għall-ħtiġijiet tas-suq imma mal-isfidi ta’ kotba barranin u kif ġieli għidt anke mat-teknoloġija. Ir-riżultat huwa naturalment ktieb mill-isbaħ bħal ma’ huwa dan. Ċertament li m’għandix l-ispazju li nidħol fid-dettalji tal-preżentazzjoni mill-aqwa ta’ dan il-ktieb, fosthom l-użu tat-tipa, l-istampi, u l-karta.
(Paġna Letterarja, It-Torċa, 3 ta’ Lulju 2016) — with Clare Azzopardi, Joanne Micallef, Rita Saliba and Faraxa Publishing.