Awtur: Adrian Grima
Pubblikazzjoni: Klabb Kotba Maltin
Adrian Grima (Dr Adrian Grima li bħala awtur ser nirreferi għalih mingħajr it-titlu) tana numru sabiħ ta’ kotba. Bizzejjed insemmu “It-Trumbettier” (1999), “Gżejjer ta’ Diversità Kulturali/Islands of Culutra Identity (flimkien ma’ Kevin MacNeil) (2001), “Dgħajjes Qodma u Maħmuġin – Dun Karm, id-Dielja u l-Barranin” (2004), “The Tragedy of the Elephant” (2005), “Rakkmu” (2006) u “Din Mhix Logħba” (2012). Barra minn dawn huwa editur ta’ bosta kotba oħra. Mhux qed insemmi wkoll numru sabiħ ta’ pubblikazzjonijiet illi Grima ħareġ fil-karriera professjonali tiegħu bħala riċerkatur u lettur.
Imma dan l-awtur tant huwa attiv fil-qasam letterarju, tant għen studenti, tant qara poeżiji ta’ ħaddieħor fosthom numru ta’ poeżiji barranin, li bosta minna konna qed ngħidulu “Issa jmiss lilek u rridu naqraw aktar poeżiji tiegħek”. Nammetti li meta smajt li kien ser joħroġ dan il-ktieb kont qed nistenna li fil-bidu tal-ktieb ser nara numru ta’ studji minn diversi kritiċi letterarji fil-bidu ta’ dan il-ktieb. Naturalment iltqajt ma’ diversi studji u ħsibijiet dwar dawn il-poeżiji. Biżżejjed insemmu il-ktejjeb “Riefnu minn ġo fina: it-togħmiet spjetati tal-poeżija fi Klin u Kapriċċi oħra” ta’ Dr Norbert Bugeja. Norbert Bugeja bħal Grima hu riċerkatur u jien ngħid ukoll esploratur li vjaġġa u esperjezha diversi kulturi. Bħal Grima sema’ l-poeżija ta’ diversi nazzjonalitajiet u gruppi etniċi. Ta’ min ngħidu wkoll li jiena nħeġġeġ dejjem biex wieħed jakkwista u jaqra dawn l-istudji għaliex f’din il-paġna qed nagħtu ħarsa ħafifa biss. Madankollu, fil-ktieb innifsu Grima għażel li jħalli barra xi tip ta’ “daħla” minn xi awtur ieħor. Ma nafx ir-raġuni għaliex u nistqarr li qatt ma tkellimtha mal-awtur. Imma ċertament li l-awtur huwa diġà stabbilit u m’għandux bżonn l-imbuttatura ta’ xi ħadd. Barra minn hekk l-awtur kif narah jien iħobb ċerta spazju, iħobb ikun ħieles. L-awtur jixtieq iħalli l-qarrej jesperjenza l-poeżija tiegħu, iħoss l-istess mumenti, l-istess emozzjoni. Ma jippermettix li l-qarrej jiġi influwenzat jew li jistordi bir-riħa tal-inċens u ma jħallihx jaħseb b’moħħu. Grima jippreferi li appuntu l-qarrej jaħseb b’mod kritiku anke jekk jitbiegħed min dak li konvenzjonalment kien imdorri jaħseb u joffri diversi sfidi li mhux neċessarjament huma komdi.
Il-ktieb huwa maqsum f’sitt sezzjonijiet differenti, b’temi differenti imma tgħaqqadhom kelma waħda: “L-Imħabba”. Bl-imħabba jittama li jirbaħ lil dawk li jiżirgħu il-mibegħda, bejn ir-razez, bejn in-nazzjonijiet. Fuq kollox l-imħabba lejn il-persuna tant għażiża għalih li hija parti minn ħajtu. It-tnedija saret fit-30 ta’ Settembru fejn Grima żewweġ il-ħoss sabiħ tal-mużika tal-Plato Dream Machine u l-melodija u r-ritmu tal-poeżija.
Attwali
Grima jagħtina diversi kwadri mill-ħajja ta’ kuljum, u jgħaddi l-qarrej minn vjaġġ għall-ieħor. Ifakkruni fil-poeżiji ta’ Salv Sammut li huma ispirati bil-bosta mis-safar tiegħu partikularment fir-rwol li kellu ta’ trejdunjonista. Mill-banda l-oħra bħal Karl Schembri jippreżentalna l-aħbarijiet tal-Palestinjani li mhux normali nisimgħu fuq il-mezzi tax-xandir, u jsemmgħalna l-leħen sieket tal-immigrant fuq qoxra bejn sema u ilma.
Il-poeta jitwerwer mit-twerwir ta’ numru ta’ Maltin minn nies li għax għandhom ġilda skura, għax ħarbu mill-kamp tal-battalja, jibżgħu li jistgħu “jinvadewna” u jbiddlu dan il-pajjiż f’terrur (L-Ewwel Frejgatina, p.32). Jixtieq li jfiehem lill-kotra li dawn in-nies wara kollox ġew hawn biex isibu l-kenn huma mit-terrur. Jikkundanna għalhekk id-deportazzjoni (p.35) jekk ma nkunux mija fil-mija li l-pajjiżi m’humiex ta’ periklu għal dak il-persuna partikolari imma kif nafu xi wħud jispiċċaw maqtulin u saħansitra ttorturati.
Ċertament li nies bħal Grima jagħmlu l-poeżija relevanti ħafna, u vuċi għal bosta. Jitnikket quddiem l-inġustizzji u bħal pittur li fuq tila qed ipinġilna xenarji minn diversi pajjiżi minn kull rokna tad-dinja. Għal xi wħud ħoloq mafkar ħaj. Isemmi fost oħrajn it-tifla ta’ Ratko Mladić li jingħad li wettqet suwiċidju wara li saret taf bl-atroċitajiet li wettaq missierha fil-Bosnja (“X’se tagħmel meta l-lejl jintemm?”, p.34). Fil-fehma tiegħi din hi waħda mill-aktar poeżiji f’din it-taqsima li fiha dawk l-elementi sbieħ li jsawru poeżija tajba. Bl-istess mod ifakkar ġrajja li għalkemm setgħet intesiet minn xi wħud, Grima naqqaxha bil-pinna qawwija tiegħu biex ma tintesa qatt; qed nirreferi għal meta attivista Maltija Bianca Zammit, flimkien ma’ Hind Al Akra u Nidal Al Naql sparaw fuqhom waqt protesta paċifika f’Al Meghazi f’Gaża(“L-Inklinazzjoni tal-Balla fl-Unika Demokrazija Dik in-Naħa”, p.42). Waqt li xi wħud sostnew li dawn kienu f’post fejn ma kellhomx ikunu, Grima jingħaqad fil-ħsieb ma’ dawk li ddeskrivew dan l-inċident bħala xhieda mhux biss tal-okkupazzjoni Israeljana fuq artijiet Palestinjani imma wkoll il-mod brutali kif qed jimxu ma’ dawk li qed jokkupawlhom arthom.
Jempatizza ma’ dak il-bniedem x’imkien fid-dinja li ma jafx, imma qed ibati. Fl-istess ħin ukoll jagħraf is-sehem ta’ diversi attivisti li jew mhux kullħadd sema’ bihom jew mhux kullħadd japprezza dak li għamlu. Isemmi fost oħrajn lil Chris Mizzi tal-grupp Graffiti (p.46) li qalulu biex ma jaqlax inkwiet fi protesta kontra Israel.
Xeni mfissra fi kliem
Il-poeżija ta’ Grima hija bħal xeni mfissra fi kliem. Aħbarijiet li x’aktarx mhux dejjem smajna permezz tal-mezzi tax-xandir. Jgħaddina minn xena għall-oħra, sitwazzjonijiet differenti. Il-lenti ma tħarisx lejn dak li nafu, lejn il-politiċi u mexxejja tal-pajjiżi, imma lejn id-dettalji li jaħarbulna u ftit li xejn ikollna ċans naħsbu dwarhom. Tistħajlek bħal tisma’ l-biki tat-tfal, l-għajjat tad-dimostrazzjonijiet, tara quddiemek l-iġsma bla ħajja ta’ nies fil-Mediterran li nbidel f’ċimiterju, u tħoss l-istess biżgħat, u l-istess emozzjonijiet. Biżżejjed inħarsu lejn il-poeżija “Il-Ġimgħa tibda bil-fdalijiet” (p.77) fejn “tħoss il-fdal tal-ħġieġ fuq is-swar”, “ttiegħem il-ħadid mat-tarf”, “xxomm mill-ġdid i-xgħir jiżżerżaq ġo griżmejk”, u “tisma’ l-ħġieġ maqbud jinħeles.”
Is-saħħa fil-ħakma tal-kelma l-aktar li toħroġ qawwija fl-opinjoni tiegħi hija fil-karba u meta quddiem sitwazzjonijiet kiefra, l-poeta b’mod imqanqal jistaqsi “Għaliex?”.
“X’se tagħmel meta l-lejl jintemm,
għal darb’oħra
u terġa tfiġġ id-dija?” (“X’se tagħmel meta l-lejl jintemm?”, p.34)
Jħaddem lingwaġġ poetiku tajjeb ukoll sabiex jesprimi l-emozzjonijiet l-aktar dawk tal-imħabba. Fil-fatt fl-opinjoni umli tiegħi, l-għażla tal-kelma toħroġ ħafna b’saħħtiha fit-taqsima “Kapriċċ”. Minkejja li bosta poeżiji ta’ dan l-awtur iħarsu lejn id-dinja hemm barra, l-awtur għandu wkoll dak iċ-ċirku madwaru li huwa importanti għalih u dan huwa dak tal-familja tiegħu. Vrusu jixhdu li fil-persuna li jħobb ruħu tistrieħ:
“Nintelaq f’leħnek
fit-tbissima ħabta u sabta ta’ ħaddejk.” (“Id-Dijaframma tal-Jiem”, p.22)
u
“qlugħ mimli bit-tbissima tiegħek,
b’xufftejk,
bil-Majjistral skur jixgħel t’għajnejk” (“Qlugħ fuq it-Tbissima Tiegħek”, p.18).
L-istess naraw fil-poeżija “Għajnejk l-Alġier” (p.20):
“nistenna l-lejl jaħkimni
It-triq teħodni, ir-riħ
nimtedd ġo fik,
ninqata’ mill-qiegħ.”
Waqtiet oħra juża ċerta umoriżmu sabiex jitnellaħ bl-elitiżmu ta’ xi wħud li donnhom jaħsbu li huma maqtugħin mill-kotra: “Aħna mhux bħal Ġaħan Malti” (p. 31).
Permez ta’ dan it-ton umoristiku u sardoniku jġgħalna niġu konxji kemm hi ridkola li fil-politika partiġjana Maltija ma naħsbux rasna u nilbsu għamad li kull ma jagħmel il-partit tagħna narawh bħala tajjeb. Mhux biss imma meta l-Partit tagħna jkun fil-Gvern kważi nibżgħu nikkritikaw dan l-istess Gvern għax nagħmlu ħsara lill-Partit. Lil Claire Bonello li ġiet ikkritikata għax kellha l-kartellun f’idejha “Vote George, Get Lorry” waqt protesta tal-Flimkien għal Ambjent Aħjar, fl-2006 jgħidilha (p.51):
“Fuq hekk ikkundannajtna Ms Bonello?
U mort tgħajjarna f’nofs dimostrazzjoni?
Għalhekk se mmorru timmarċjaw fit-toroq?
Biex tattiraw ix-xemx tal-attenzjoni?”
Naturalment dan jagħidu b’mod ironiku. Għax l-artist ma jwarrabx il-prinċipji li jemmen fihom, ma jibżax isemma’ leħnu. Forsi l-ambjent hija waħda minn dawk it-temi li fid-dinja kollha mhux dejjem tkun prijorita’ għall-politiċi. Imma dak li ma jagħmilx il-politiku, jagħmlu l-poeta u jressaq dan fuq l-aġenda.
Naraw ukoll bil-mod kif jiddeskrivi lill-Israel bħala l-“Unika Demokrazija dik in-Naħa” (p.42) waqt li jiddeskrivi l-kefrija fil-konfront tal-Palestinjani.
Konklużjoni
Il-punt tat-tluq ta’ dawn il-poeżiji huma l-ġrajja: jitlaq mill-individwu u jibni madwaru dik il-ġrajja, dik il-persuna u l-prinċipji. Għalih kullħadd huwa importanti …kull refuġjat, kull paċifista li ssogra ħajtu, kull umanista, u fuq kollox martu li kienet l-ispirazzjoni ta’ xi wħud mill-poeżji tiegħu. Fl-opinjoni tiegħi l-aħjar elementi poetiċi tiegħu joħoru f’dawk il-vrus fejn jesprimi l-ħsus l-aktar interjuri kemm dawk li ferrħuh kif ukoll dawk li nikktuh . Fl-istess ħin iżda naraw ukoll ir-ritmu li hu karatterizzat mill-espressivita’, il-ħsejjes, u x-xenarji. Il-poeżija mhijiex ermetika u diffiċli biex tiftiehem. Grima f’dan il-ktieb jgħaqqad l-esperjenzi tiegħu, fosthom il-qari, l-istudju, l-attiviżmu soċjali, u l-esperjenzi ta’ nies differenti li ltaqa’ magħhom. Dan il-ktieb għandu jqanqal interess u joħloq diskussjoni.