Xalata ta’ kotba għat-tfal
Dejjem sostnejt f’din il-paġna li dan il-pajjiż ċkejken hu mogħni b’numru sabiħ ta’ kotba tat-tfal. Numru kbir ta’ awturi u pubblikaturi qed jaħdmu qatigħ sabiex joffru lil uliedna kotba tal-aqwa kwalita’. F’dan l-artiklu qed uża kotba pubblikati Merlin. Dawn il-kotba msemmijin hawn jinsabu għall-bejgħ mill-ħwienet tal-kotba kollha jew online direttament minn www.merlinpublishers.com. Qed nikteb dan l-artiklu wkoll propju fil-bidu ta’ sena skolastika, u dan għaliex il-qari għall-gost huwa importanti mhux biss fis-sajf imma anke fix-xitwa. Il-qari huwa delizzju li m’għandux staġuni.
Kull ktieb li joħroġ mhux biss irid iħabbatha ma’ kompetizzjoni b’saħħitha u interessanti ma’ kotba oħrajn imma wkoll ma’ mezzi oħra fosthom dawk ta’ teknoloġija. Il-kwalita’ għaldaqstant f’ħafna minn dawn il-kotba tirrifletti iż-żminijiet tal-lum. It-tfal illum mhux neċessarjament imdorrijin jaqraw linja wara linja u b’modi konvenzjonali. Il-mezzi tat-teknoloġija partikolarment joffru opportunitajiet multimodali li mhux biss daħlu fid-djar tat-tfal imma wkoll fl-iskejjel. Fil-fatt illum huwa inevitabbli li l-edukazzjoni ma tapprofittax ruħha mill-opportunitajiet li joffru dawn il-mezzi. Il-pubblikaturi tal-kotba wkoll għarfu jdawru l-isfidi f’opportunitajiet. Dan huwa evidenti fil-kwalita’ tal-karta’, tal-istampa, u tal-mod kif ikun imqassam il-kliem u l-istampi. X’qed tara? ngħidu aħna jagħmel użu minn stampa sħiħa li tiddomina l-paġna, kważi tistħajlek qed tara xi filmat li jinvolvu lit-tfal b’mod interattiv u immersiv. Is-sensiela ta’ Jake Cassar ngħid jien kienet waħda kważi sperimentali u tabilħaqq innovattiva. Il-preżentazzjoni waħidha hija waħda koreografata u konspikwa; kliem jikber, jiċkien, idur ċirku, jinqaleb ta’ taħt fuq u logħob viżiv bil-kliem, xogħol l-artist Pierre Portelli.
L-awturi wkoll iridu jagħrfu jkunu relevanti. Dak li kien jgħodd tletin sena ilu mhux bilfors huwa attraenti għat-tfal tal-lum. Illum it-tagħlima aktarx toħroġ b’mod aktar sottili fl-istorja. Imma noqogħdu attenti: Huwa tajjeb li l-kotba tat-tfal iwasslu b’xi mod valuri tajbin. Mhux biss hekk għandu jkun għall-ġid tagħhom, imma t-tfal huma mxennqin għal dak li huwa sew u jammiraw lil min jagħmel it-tajjeb. Imma kotba moderni ma jkollhomx priedki twal u mhux neċessarjament jispiċċaw bis-sentenza: “It-tagħlima ta’ din l-istorja hi…”. Eżempju tajjeb ħafna huma s-sensiela Id-Dinja Tiegħi (Lupu Lupettu Kull Kulur, Kukku l-Kukkudrill Kantant Rosetta Banana Tinten jew Tfuħ? eċċ) li jwasslu bosta temi fosthom il-kunfidenza fihom infushom, it-tolleranza, l-kuluri, l-ġranet tal-ġimgħa, l-umiltà u l-ħbiberija. Vjoletta ngħidu aħna huwa intenzjonat li jwassal lit-tfal jitgħallmu ma jxarrbux is-sodda billejl.
Ġieli tisma’ min jgħid li t-tfal illum huma intelliġenti. U huwa minnu li t-tfal, għax mgħallmin kapaċi jagħrfu l-fantażija minn dak li hu reali. Ma jiddejqu xejn li jaraw dawn it-tnejn flimkien anke jekk jidħlu f’xulxin. L-istorja għalhekk trid tkun kredibbli, awtentika u miżgħuda bil-fantażija li t-tfal se jagħrfu li hi hekk. U jidħku għax hi hekk. Fl-istess ħin huwa tajjeb li t-tfal jimirħu fl-immaġinazzjoni .
Qari għall-gost anke fiż-żmien l-iskola. Noqogħdu lura milli nisfurzaw lit-tfal x’naħsbu li hu tajjeb mill-esperjenza tagħna. Mhux bilfors l-istejjer ta’ żmienna jinteressaw lit-tfal. Fl-istess ħin iżda hemm elementi li ma jinbidlux. It-tfal kienu, għadhom u jibqgħu jfittxu l-eroj. L-eroj x’aktarx li jassoċjaw miegħu jew magħha. Għaldaqstant fis insibu li l-eroj ikun xi tifel, tifla jew xi annimal. Jekk qed insemmu lil eroj biżżejjed insemmu lil Jake Cassar li ħoloq fenomenu fil-ktieb għat-tfal bil-Malti: dik ta’ stennija għall-avventura li jmiss. It-tfal ifittxu wkoll li jitbissmu u l-karattru speċjalment dak prinċipali li jistgħu jirrelataw miegħu. Nora, ngħidu aħna, hija tifla żgħira xi ftit imqarba wkoll imma titgħallem mill-esperjenzi tagħha stess.
Kotba tat-tfal ikollhom ukoll użu tajjeb tal-kliem. Ftit kliem imma li jfissru l-istorja sew. Naturalment dan ivarja wkoll skont l-eta’. Fil-każ ta’ X’qed tara? l-enfasi huwa fuq l-effett li jħallu l-ftit kliem u anke l-interpretazzjoni tat-tfal. Is-sorpriżi huma dejjem sbieħ, imma storja tat-tfal b’xi mod trid tilħaq il-qofol tagħha. Jake Cassar isalva renju sħiħ. Rosetta Banana, ngħidu aħna, ħadd ma jkun irid jagħmel ħbieb magħh għax jgħidu li tinten. Imma b’xorti tajba titfaċċa Qoton, in-nagħġa, li toħroġ b’idea biex Rosetta tagħmel il-ħbieb.
Fl-aħħar nett qabel ma nagħti aktar ħarsa lejn xi kotba biex insaħħaħ l-argument tiegħi, ktieb tajjeb għat-tfal ħafna drabi jiggustawh ukoll il-kbar. Ma jfissirx li dan ser jsir il-ktieb tal-qari tagħhom, imma ser jieħdu gost iħarsu lejh u forsi anke jaqrawh.
Il-kotba li għażilt ħarġu f’dawn l-aħħar xhur u huma x’aktarx immirata għal etajiet żgħar. Kemm hu importanti li t-tfal jaqraw sa minn ċkunithom, u t-tfal jieħdu gost jaqraw. Kotba bħal dawn huma bħal ġugarelli tagħhom.
X’qed tara?
X’qed tara? huwa ktieb adattat bħala qari għaż-żgħar net
F’dan il-ktieb naraw li l-istampi mhux qegħdin biex iżejnu. L-istampi huma parti mill-istorja. Fihom hemm espressjonijiet. Meta t-test jaqra “Ali rat xi ħaġa. Imma xiex?” naraw il-wiċċ skantat . M’hemmx għalfejn ngħid li dan jgħin ukoll biex it-tfal jitħarrġu fil-qari. Jekk it-test qed jgħid li Tim qed jieħu ritratt ser naraw l-istampa ta’ Tim jieħu r-ritratt.
Il-ktieb joħloq ukoll diskussjoni mat-tfal. “Ara Sara. X’qed tara Sara?” u t-tfal ser iwieġbu b’ħafna entużjazmu. It-tfal ser jgħidulna li Sara qed tara ż-żunżan, qed tara l-fjura. Il-ktieb mhux qed jagħti t-tweġiba bl-imgħarfa imma jħalli t-tfal jaħsbu. Huwa ktieb, bħal ħafna oħrajn li jistimulaw l-interattivita’ u mhux il-passivita’.
Fi ġnien f’belt bħall-oħrajn,
it-tfal kollha qed iħarsu ’l fuq.
Qed jaraw xi ħaġa wisq sabiħa,
Wisq kbira, wisq wisq.
Imma x’inhi?
X’qed jaraw?
U int, x’qed tara?
Ktieb bħal dan iħabbatha sew ma’ mezzi tat-teknoloġija fis-sena li joffri stampi kbar u sbieħ bil-kulur li huma il-paġna kollha u bil-kliem parti mill-istampa, u fl-istess ħin japprofitta ruħu mill-vantaġġ tal-materjal stampat li tista’ ddawwar il-paġni, taqbdu b’idejk u tpoġġih fuq xkaffa – xi ħaġa li fiha nfisha għat-tfal hija esperjenza. Napprezza l-fatt ukoll li l-kliem huma miktubin kbar u ċari, minħabba li l-qarrejja ta’ dan il-ktieb huma dawk tabilħaqq ċkejknin u li għadhom fl-ewwel passi tagħhom fil-qari.
Vjoletta
Merlin Publishers tawna numru sabiħ ta’ kotba li għamlu suċċess barra minn xtutna u issa qegħdin f’idejn uliedna b’ilsien pajjiżna. Dan narah kontribut doppju fil-letteratura Maltija. L-ewwel nett qed jagħtuna ktieb li diġa għamel suċċess bil-lingwa tagħna. Qed nitgħallmu mill-esperjenza ta’ kotba barranin, x’format jużaw, l-illustrazzjonijiet tagħhom. Għalhekk fiha nfisha hija wkoll esperjenza ta’ tagħlim kemm għall-awturi u anke għall-pubblikaturi.
Meta traduzzjoni tkun tajba kif inhu f’dan il-każ ta’ dan il-ktieb, miktub oriġinarjament mill-awtriċi Abril Calero li ġie addattat għall-Malti minn Loranne Vella, tkun teħtieġ biċċa xogħol ġmielha. Fil-Paġna Letterarja tat-Torċa tas-6 ta’ Settembru 2015, l-awtur popolari Trevor Zahra li tana numru sabiħ ta’ kotba tat-tfal stqarr li “anke meta jkollok xogħol ta’ tradizzjoni tista’ tara kif meta x-xogħol jgħaddi minn lingwa għall-oħra jieħu sfurmaturi ġodda. L-idea ġenerali hi li meta se tittraduċi inti se titlef xi ħaġa mill-oriġinali. Ġieli jkun il-każ, imma jista’ jkun il-każ ukoll illi inti ħa tiggwadanja xi ħaġa ġdida, ħa tirbaħ xi ħaġa ġdida. Ħa tirbaħ per eżempju metafori ġodda, ħa tirbaħ frażijiet ġodda u x-xogħol se jieħu dimensjonijiet usa.” Biex nagħti eżempju konkret l-addattament ta’ Rita Saliba fiż-żewġ kotba Il-Misteri ta’ Thea jiġifieri Il-Misteru tal-labrint u l-Misteru tad-Dniefel tal-Ġebel, huwa ta’ min jammirah u partikolarment fejn jidħlu l-bosta logħob bil-kliem u kien hemm bżonn ta’ ħsieb ġdid u ħafna kreattivita’. Fil-verżjoni Taljana wieħed isib ħafna kliem imqassar u li jifhmuh it-tfal taljani biss. Għaldaqstant Saliba ħtiġilha toħloq frażijiet ħelwin fl-istess spirtu anke jekk huma differenti li jiftiehmu minn tfal Maltin. Fil-ktieb Vjoletta, Loranne Vella jirnexxilha tittrasmetti l-ġmiel u l-poeżija kollha tal-istorja oriġinali, u twassal din l-istorja lil udjenza Maltija bil-lingwa nazzjonali tagħna.
Vjoletta, oriġinarjament storja minn Spanja, huwa dwar tifla li kull lejl tipprova ma tagħmilx taħtha waqt li tkun rieqda, imma kull filgħodu tqum u ssib is-sodda mxarrba. Vjoletta issa bdiet tikber ftit, allura tħossha tistħi meta ta’ kull filgħodu l-mamà tonxor il-lożor fil-ġnien biex jinxfu wara l-ħasla, għax tħoss li kulħadd qed ikun jaf x’għamlet Vjoletta. Tipprova minn kollox, iżda billejl tant tkun rieqda fil-fond u tant tkun qed toħlom ħolm sabiħ, illi ma jirnexxilhiex tqum! Sakemm, jum wieħed, tasal in-nanna b’rigal speċjali li forsi jaf isolvi s-sitwazzjoni.
Dan il-ktieb huwa ideali għal tfal bejn 7 u 9 snin, għalkemm jista’ wkoll faċilment jinqara mill-ġenituri jew qraba lil tfal iżgħar minn hekk fl-età. Huwa ktieb ideali għal kull ġenitur li jixtieq juża l-qari tal-istejjer biex it-tfal jitħajru jagħmlu dak l-aħħar sforz biex ma jibqgħux ixarrbu s-sodda billejl.
Is-sensiela ta’ Nora
Is-sensiela ta’ Nora tgħaqqad ħafna mill-elementi importanti f’kotba tat-tfal. Għandek addattament għall-Malti tajjeb minn Clare Azzopardi, li jgħin mhux ftit lil uliedna anke f’dak li għandu x’jaqsam ma’ taħdit bil-Malti u użu tajjeb ta’ kliem Malti. Nora hija wkoll karattru popolari mat-tfal. Magħha jistgħu jirrelataw. Xi waqtiet iġġiblek ukoll tbissima.
S’issa ħarġu ħames kotba ta’ Nora li huma (a) Il-praspar ta’ Nora, (b) Nora tagħlaq sninha (c) Is-sinna ta’ Nora (d) Nora hemm xi lbist? (e) Nora ma tiflaħx.
Nora hemm xi lbist? għoġobni ferm personalment għaliex ifakkarni ħafna fit-tifla li kif għalqet ċerta eta’ kienet tagħżel il-ħwejjeġ hi. U bħal Nora mhux dejjem kienu jixirqulha dawn il-ħwejjeġ. Ġieli kienu jkunu kbar. Ġieli l-kuluri ma kienu jaqblu xejn. Bħal Nora kienet tħobb tilbes ta’ prinċipessa. U bħal Nora tħobb tagħżel il-ħwejjeġ mal-mama’.
Fil-ktieb Nora ma tiflaħax naraw kif minkejja li soltu naqra mqarba miskina marritilha l-vuċi u qed tħossha ftit magħkusa. Imma fl-aħħar naraw kif tfiq u tmur l-iskola, iżda did-darba jmiss lill-għalliema tagħha li timrad.
Jake Cassar jiġġieled l-aħħar Battalja
Dan il-ktieb għandu kitba ta’ Clare Azzopardi u illustrazzjonijiet ta’ Mark Scicluna u jagħlaq din is-sensiela li b’kollox tikkonsisti f’għaxar kotba. Għalhekk nerġgħu niltaqgħu mal-karattri kollha li tul is-snin tant saru maħbuba mit-tfal: Jake, Mel, ir-Re Pankrazju, Furun, Teodoro, Ambrożja u ħafna oħrajn … u naturalment il-kattivissima Reġina Fidelja.
F’dan l-aħhar episodju, Jake u sħabu jkollhom jaffaċċjaw lir-Reġina Fidelja għall-aħħar battalja kontriha u kontra l-ħażen tal-pjanijiet tagħha. Ikollhom jissieltu ma’ mostru enormi – il-mostru tal-ilma – kif ukoll mal-Isturduti u mar-Reġina. Iżda flimkien Jake u sħabu – dawk kollha li ltaqa’ magħhom u li għen tul l-avventuri kollha tiegħu – jirnexxielhom joħorġu minn din l-aħħar battalja rebbieħa.
(Paġna Letterarja, It-Torċa, 11 t’Ottubru 2015)