Joseph Zammit Tabona
Waqt li l-poeżija miktuba bil-vers ħieles għandha ħafna valur, tieħu gost mhux ftit meta toħroġ xi ġabra ta’ poeżiji tradizzjonali. Din it-tip ta’ poeżija ssegwi l-metrika, sillabi fissi li joħolqu ritmi u bosta drabi anke rima li toħloq ċerta mużikalita’. Hija ħasra li din it-tip ta’ poeżija li bħal għanja tinżillek ħlejju ma tantx għadha tinkiteb minn poeti kontemporanji. Nassumi parti mill-ħtija li frott l-entużjażmu biex nesperimenta bi stili ġodda, u forsi anke ftit biża’ mid-dixxiplina meħtieġa f’din it-tip ta’ poeżija, inħallt ftit mir-riġidia’ li ssawwar din it-tip ta’ poeżija.
Wieħed mill-poeti li jħaddem tajjeb ferm l-istil tradizzjonali huwa l-avukat Joseph Zammit Tabona. Joseph Zammit Tabona huwa magħruf bħala “l-poeta tal-Imdina”, u dan minħabba n-numru ta’ poeżiji li fihom ta’ ġieh lil din il-belt storika u għall-poeta tagħna spiritwali wkoll. Tant li ngħata l-onorifiċenza “Ġieh l-Imdina”. Ir-rabta tal-poeta mal-Imdina tidher fin-numru ta’ kotba li kiteb fosthom “The Mdina Lyrics and other collected poems” (1998), “A Songbook for Mdina” (2000), “L-Għana tal-Imdina” (2003) u “A Songbook for Mdina – reprint with additional poems” (2007). Dawn il-kotba jiena ngħid huma wkoll tifkira ħelwa anke għat-turisti li jżuru pajjiżna. Mhux ta’ b’xejn li fil-faċċata ta’ din il-ġabra nsibu ritratt ta’ din il-belt siekta, u affaxxinanti, storika u spiritwali li kienet ta’ ispirazzjoni għal dan l-awtur.
Ispirazzjoni mill-imgħoddi li sawwarna
Zammit Tabona jagħraf tajjeb li ħadd ma jista’ jinsa l-imgħoddi li sawru għax inkella jkollu parti mill-identita’ tiegħu li għadu m’għarafx. Din ir-rabta, anke mal-Imdina, għalhekk mhijiex biss waħda storika u ta’ identita’ nazzjonali imma wkoll ta’ identita’ personali. Fil-poeżija tiegħu jissaħħar bl-imgħoddi:
“U nara ġmiel il-qedem dejjem tari
Inħossni fqajjar biex inroddlok qima”
(L-Imdina, p.16).
Imma kif jgħid fl-istess poeżija, l-imgħoddi hu wkoll importanti sabiex jagħraf il-ġejjieni.
“u ħsieni jerġa lura lejn l-għaddieni”.
L-istess jerġa’ jtenni f’poeżija oħra ddedikata “Lill-Belt il-Qadima” (p.15):
“Id f’id illum, ma dawk ta’ jiem bikrija,
Inroddlok ġieh, bit-tama għall-ġejjieni”.
Il-poeta għalhekk ma jonqosx milli jagħti ġieh lil numru ta’ kittieba kbar oħra, li taw kontribut enormi lil-Letteratura Maltija. Fost dawn insibu l-Poeta Nazzjonali Dun Karm, li Zammit Tabona kien jafu billi kien ġar tiegħu Tas-Sliema għal diversi snin (p.5). L-awtur jgħid ċar u tond li Dun Karm ħalla influwenza kbira fuqu. F’din il-ġabra nsibu żewġ poeżiji ddedikati lil poeta Nazzjonali; “Għal Dun Karm” u “Lil Dun Karm” (p.29). Dun Karm jarah bħala parti essenzjali mill-identita’ Maltija li jippersonifika dan il-ġens qalbieni. Għalhekk għandu jkun f’kull dar. Poeżija oħra hija ddedikata lil Ġorġ Pisani. Bħal ta’ Dun Karm, il-poeżija ta’ Pisani ma tmut qatt (p.31):
“Hekk tibqa’ tidwi fostna fil-ġejjieni
Bħal tal-Qassis Poeta mwaħħda magħna,
L-għanja tiegħu mill-qalb għannej waħdieni”
Minbarra l-imgħoddi fost il-ħwejjeg li jsawru l-identita’ tal-poeta tagħna hemm ukoll l-ispiritwalita’. “Quddiem l-Artal tal-Katidral” (p.36) jitlob biex il-fidi tinżamm “żonqrija fid-dehen minn ta’ dari” u tibqa’ żżernaq “isbaħ għal uliedna.”
Riflessjonijiet Profondi
Huwa żball jekk naħsbu li l-poeżija tradizzjonali hija biss għanja. Jekk inħarsu lejn din il-ġabra naraw kemm din it-tip ta’ poeżija hija wkoll tabilħaqq profonda u magħġuna bl-aħjar għażla tal-kelma.
Il-poeta jirrifletti fuq ix-xjuħija li marbuta magħha hemm ir-realta’ kerha li aktar qed tersaq lejn it-tmiem, għalkemm dan il-vjaġġ lejn l-eternita’ hemm min jaqbdu ftit qabel minn oħrajn. Fil-poeżija “L-anzjan” (p.24) jgħid:
“Jidwi l-leħen tal-għaxija
Jinħass berqa ż-żmien għaddieni,
Issa l-fieragħ sar bla siwi,
Issa l-għajn fuq il-ġejjieni.”
Din ir-riflessjoni jagħmilha f’poeżiji oħra fosthom “Fi nżul ix-Xemx”. It-tama tal-poeta hija f’Alla, li jarah bħala dawl u Tama (p.22, 44).
Konklużjonijiet
Xtaqt ninqeda ftit bil-kitba ta’ Joseph Zammit Tabona sabiex inħeġġeġ aktar poeti, l-aktar żgħażagħ, li jfittxu li jiktbu bil-vers tradizzjonali, u jitħarrġu u jitkissru fil-metrika. Waqt li qed ngħid dan, qed inżomm f’moħħi wkoll li kull espressjoni hija poetika, ikun xi jkun l-istil li bih tissarraf fi kliem. Imma żgur li t-taħriġ fil-metrika tradizzjonali, sew jekk hu bil-vers ottonoraju li hu forsi dak l-aktar komuni, sew jekk bil-vers endekasillabu li jippermetti aktar riflessjoni jew forom oħra ta’ poeżija, huwa esperiment li għandu jiġi ippruvat minn poeti żgħażagħ.
(Paġna Letterarja, It-Torċa, 21 ta’ Ġunju 2015)See Translation