Arturo Caruana
Adattat minn Charles B. Spiteri
Pubblikazzjoni: Book Distributors Limited
Il-ktieb li għandna llum huwa wieħed minn sensiela ta’ sitt kotba, għalkemm fl-oriġinali kienu triloġija. Huwa rumanz b’kuntest storiku, li mill-esperjenza li nisma’ lil xi qarreja, dawn it-tip ta’ rumanzi jinżlu għasel ma’ xi wħud.
Iżda qabel se nagħtu ħarsa ħafifa lejn il-ktieb li diġà konna ġibna fuq din il-Paġna, Id-Difna f’Ta’ Xbiex, Siensiela Indri’, is-Sajjied Malti 1. M’hemmx għalfejn wieħed jaqra l-ewwel ktieb sabiex jaqra dan it-tieni ktieb u l-kumplament, iżda jekk taqrhom wieħed u wara l-ieħor tintebah bi storja mħawra ta’ intriċċi u manuvri. Fl-ewwel għandna ġrajja ta’ regħba u ħażen fi żmien il-ħakma tal-Gran Mastru Ximenes. Naqraw li fid-dieher, kollox jimxi skont l-ordni tal-ġurnata, iżda fil-verità, iż-żgħir ikollu jbaxxi rasu għal kulma jridu l-kbarat u l-kavallieri, mill-inġustizzji sal-kastità ta’ wliedhom. Niltaqgħu ma’ wieħed mill-persunaġġi tar-rumanz, Indrì s-sajjied ta’ Ta’Xbiex. Dan Indri’ kien bniedem misterjuż. Kif iddeskrivih ix-xwejjaħ Baldassare “liebes ta’ sajjied” iżda jdejh fttit missew ġut u jekk missew…dan sar waqt l-ikel. Bniedem maħbub u rispettat minn dawk kollha li jgħixu madwaru u jaħdmu miegħu fil-lant tas-sajd. Iżda fil-verità min hu dan Indrì ? Insiru nafu wkoll lil Baskal Testaferrata Sciberras, il-Ħakem, li kien il-widna u l-id il-leminija tal-Gran Mastru, u li jabbuża ferm mis-setgħa tiegħu, u lill-Baruni Ġiovanni Dingli. Dawn ikunu qabbdu lil Indrì joqtol lil ċertu Konti biex jisirqulu mir-renti. Kien minħabba f’hekk li jitwieled il-persunaġġ ta’ Indrì s-sajjied, wara li flimkien mal-familja tiegħu jeżiljaw irwieħhom għal xi żmien minn Malta.
Ir-Rumanz li għandna llum iġib l-isem ta’ “It-Tradiment Infami”. Il-ktieb jibda bl-inċident fejn Pietru mar jaqdi lill-imgħallem tiegħu Indri’ għand il-Ħakem, iżda dan tilef rasu tah daqtejn ta’ rkobba fuq sidru u “tefgħu minn tulu fl-art” (p.13). Indri’ (in-nobbli imma taħt il-figura ta’ sajjied) jmur jitkellem mal-Manifiku sabiex jeħles lil bintu Dorotea li ġiet misruq minn Kavallier (p.20). Għall-ewwel jgħidlu li ma kienx se jindaħal peress li dan laħaq għamel negozju mal-Ħakem tal-Imdina u mal-Baruni Ġanni Dingli. Pietru jinqabad fuq sieq waħda wara l-għelt kbir tiegħu li refa’ jdejh fuq il-Ħakem u jiġi mhedded li jkun aħjar għalih li joffri l-id tal-ħbiberija u jikkoopera (p.45). Il-kurżita’ u l-misteru huma żewġ elementi essenzjali f’dan ir-rumanz, u Pietru jistqarr: “..il-misteru li nippossiedi jien, hu midfun taħt ġurament” (p.46).
Ix-xitan ma ħamilx il-ħbiberija ta’ Marija u Dorotea u sfaw iffastidjati minn tliet kavallieri. “Il-kavallieri ma kienx fadlilhom stima tar-Reliġjon…kienu sferraw għal kollox, ebda kont, ebda mistħija ma kien baqa’ fihom, u kienet kibret tant ix-xelleraġni tagħhom, illi xi wħud inkitbu mażuni u oħrajn qabel imorru jitqarbnu kienu jieħdu ċ-ċikkulata u l-kafe’” (p.123). Segond, ta’ kuraġġuż li kien dar għat-tlieta iżda dawn attakkawh mill-ewwel u spiċċa mal-art. Ix-xhud ewlieni ta’ dan kollu ma’ kien ħadd ħlief Ġużeppi, l-ilsir tal-Baruni Ġanni Dingli (p.116). L-infwazzjoni ta’ Ġużeppi għal Marija bint Indri kompliet tikber. Waqt li l-Baruni Dingli jerħilha għal għand il-Gran Mastru sabu sorra kbira mgħottija b’biċċa ċarruta sewda. Kif fetħu ċ-ċarruta sabu dokument maħżuż. Indri’ jaqra din l-ittra indirizzata lill-Gran Mastru De Rohan li fiha jissemma’ ismu stess. Indri’ mal-ewwel fehem, li ġejjin xi manuvri ġodda kontra tiegħu (p.148). Ġanni Dingli ried “b’kull mod jeħles minn Indri’” (p.153). Waqt li rrapporta li fil-każ ta’ Birkirkara li ferieh hu, ċertu Mazzacani Eugenio, kif konna rajna diġà, jgħidlu li Indri’ kien dak li seraq xbejba u żammha f’daru. Il-Gran Mastru ta’ x’jifhem li l-isem ta’ Indri’ ma kienx ġdid għal Gran Mastru (p.155) iżda hekk kif kien ċert li l-Baruni telaq fehem sewwa u pprova jistudja il-pożizzjoni li kienu jinsabu fiha kontra xulxin, “il-Ħakem Testaferrata, il-Baruni Dingli, is-sajjied Indri’ u daqs tużżana kavallieri tal-agħar kondotta tagħhom” (p.156).
Iżda bħalma rajna fl-ewwel ktieb, id-determinazzjoni ta’ Indri’ hija kbira u tibqa’ sa ma jirnexxielu jikxef l-abbużi mill-awtoritajiet u jġib fid-deher it-taħwid, manuvrar ta’ dawk li suppost kellhom ikunu xempju fis-soċjeta’. Il-Gran Mastru ried ikun jaf fost oħrajn x’seħħ tabilħaqq fil-kannierja ta’ San Duminku. Indri’ wkoll kien imdawwar iżda b’kavallieri ħbieb tiegħu bħal Roy y Zingo Travas u Eugenio Mazzacani.
Dawn il-kotba jolqtuni għaliex waqt li l-kuntest tagħhom huwa dak ta’ żmien il-Kavallieri, Arturo Caruana juri kif ċerta elementi bħalma huma n-nepotiżmu, tirannija, klijentaliżmu, u li xi ħadd jagħtik bis-sejf minn wara dahrek, kienu minn dejjem. Issa Arturo Caruana, l-awtur oriġinali, kif għidna fil-bidu, kiteb naqra żmien ilu mhux ħażin, u għaldaqstant hija ħasra li għadna naraw bosta konfoffi u manuvrar saħansitra bejn dawk li temmen li jkunu ħbieb. Imma waqt li dan joħroġ t’eroj, wara li jistieden lill-Ħakem u lill-Baruni fil-katakombi, jagħtihom xebgħa sew. U nistennew allura t-tpattija.
Rumanz imqanqal, li ma tħallihx sakemm tispiċċah. Id-deskrizzjonijiet, u t-taħdit huma tant ċari li faċilment tistħajjel dak li qiegħed iseħħ quddiemek.
Aktar dwar ir-Rumanz…
It-Tradiment Infami huwa wieħed it-tieni ktieb mis-sensiela “Indri’, is-Sajjied Malti”. Dawn il-kotba huma adattati ferm tajjeb minn Charles B. Spiteri mill-kitba oriġinali ta’ Arturo Caruana (1876-1919). Ir-rumanz ġie stampat f’faxxikli illi kienu jitwasslu bl-idejn fi djar in-nies illi kienu jabbonaw fihom. Meta l-pubblikazzjoni kienet aktar għalja u rari milli hi llum, dawn il-faxxikli kienu mezz tajjeb sabiex l-awturi jwasslu x-xogħlijiet tagħhom. Aktar tard konna narawhom fil-ġurnali.
Dan ir-rumanzli għandna llum, apparti milli hu sabiħ, hu ambjentat kollu kemm hu f’Malta, kif kien jikteb ir-rumanzi tiegħu Caruana, l-awtur oriġinali. Charles B.Spiteri fil-fatt reġa’ tana diversi rumanzi, li jien nazzarda ngħid li kieku ma kienx għall-ħeġġa, imħabba u dedikazzjoni kbira sabiex isir dan l-adattament, forsi llum dawn ir-rumanzi ma kinux ikunu f’idejna biex ma ngħidx kienu jintilfu. Grazzi wkoll għall-pubblikaturi (BDL) li jemmnu f’dawn il-kotba. Minbarra din is-sensiela, Spiteri adatta wkoll kotba oħrajn ta’ Caruana fosthom il-Misteri tal-Wardija, li tant intlaqa’ tajjeb li l-BDL ippublika wkoll Katina Eterna ta’ Carolina Invernizio (f’żewġ kotba) u dan ta’ Indrì, is-Sajjied Malti. Ta’ min wieħed jgħid li l-ħsieb ta’ Spiteri li jwasslilna dawn ir-rumanzi kien wara s-suċċess meta kien jaqrahom fuq ir-radju u mir-rispons tajjeb li kien ikollu mis-semmiegħa.
Dawn ir-rumanzi huma biċċa xogħol tajba u ta’ min ifaħħarha, anke għall-kontribut lejn il-letteratura Maltija.
(Paġna Letterarja, it-Torċa, 22 ta’ Marzu 2015 — with Charles Spiteri.